维吾尔民间故事中梦母题探究 72页

分类号：密级：学号：1076211006289单位代码:10762新疆师范大学2014届硕士学位论文ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىتوغرىسىدائىزدىنىش维吾尔民间故事中梦母题探究StudyontheMotifofDreaminUygurFolkTales研究生姓名：玛日耶·麦麦提学科，专业：中国少数民族语言文学（维）研究方向：新疆少数民族民间文学院系，年级：新疆师范大学文学院2011级指导教师：木克达斯·米尔扎副教授新疆师范大学2014年6月3日 قىسقىچەمەزمۇنىخەلقچۆچەكلىرىخەلقمەدەنىيىتىنىڭمۇھىمبىرتەركىبىيقىسىمى،ھەرقايسىمىللەتخەلقىنىڭئەقىل-پاراسىتىنىڭجەۋھىرىبولۇپ،چۆچەكتەتقىقاتىئارقىلىقمىللىيمەدەنىيەتنىڭئالاھىدىلىكىۋەدۇنيامەدەنىيىتىنڭقانۇنىيەتلىرىنىئېنىقلاشمەقسىتىگەيەتكىلىبولىدۇ.ئۇيغۇرخەلقىئەسىرلەرمابەينىدەمولخەلقئېغىزئەدەبىياتىبايلىقىنىياراتقانبولۇپ،بۇنىڭئىچىدەخەلقچۆچەكلىرىئىنتايىنمۇھىم.ئورۇنداتۇرىدۇمەزكۇرماقالىدەنوقتىلىققىلىپئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىھەققىدىكىئىزدىنىشلىرىمنىئوتتۇرىغاقويغانبولۇپ،ماقالىنىڭبىرىنچىبابىدائالدىبىلەنغەربپىسخولوگىيەئالىملىرىنىڭچۈشھەققىدىكىنەزىرىيىلىرىۋەئۇيغۇرلارنىڭچۈشقاراشلىرى،ئۇنىڭدىنكىيىنموتىفنىڭئىنېقلىمىسىچۈشەندۈرۈلدى.ئىككىنچىبابىدا،شۇنەزەرىيلەرئاساسىدا،《ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى》ناملىق81قىسىمكىتابتىنتاللىۋىلىنغانچۈشموتىفىبارچۆچەكلەرنىرەتلىگەندىنكىيىن،چۈشموتىفىسىتستىكاجەدۋىلىتۈزۈپۋەمەزمۇنجەھەتتىنتۈرلەرگەبۆلۈپتونۇشتۇرۇلدى.ئۈچىنچىبابىداشۇچۆچەكلەردىكىچۈشمەزمۇنلىرىنىپىسخولوگىيىدىكىچۈشنەزىرىيىلىرىبىلەنباغلاپتەھلىلئېلىپبېرىشئارقىلق،ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدەئەكىسئەتكەنقەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭدىنىي-ئېتقاد،ئۆرپ-ئادەتلىرى،مىللىيتەپەككۇئېڭىۋەگۈزەللىكقاراشلىرىتوغرىسىداتەھلىل.ئېلىپبېرىلدىئاچقۇچلۇقسۆزلەر:ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى؛چۈش؛مۇتىفI 摘要民间故事是民间文学中的重要门类之一，是各民族人民智慧的结晶。通过对民间故事的研究，可以使我们达到理解一个民族文化的特色与世界文化的规律。维吾尔人民在其漫长的历史发展过程中创造了其丰富的口头文学宝藏，在此民间故事占据着很重要的地位。文章重点提出维吾尔民间故事有关梦母题的探究论点：第一章首先论述了西方心理学家关于梦的理论与维吾尔族对梦的认识理解，然后对母题做了明确的定义；第二章根据上述的理论对《维吾尔民间故事集》（一共18卷），进行整理并制定了梦母题的统计图表，再按照民间故事的内容对其分类阐述；第三章结合梦母题的内容与梦的相关理论分析得出：维吾尔民间故事梦母题的研究深刻而生动的反映了古代维吾尔人的宗教信仰、文化习俗、民族意识以及审美观念。关键词：维吾尔民间故事，梦，母题II AbstractIntheirlongcourseofhistoricaldevelopment,UygurcreatedtheirownethniccharacteristicsofUighurculture,contributedtheirpartintheprofoundChineseculture.Certainly,theUygurfolkliteratureoccupiesanimportantpositioninUighurculturalheritage,andthesefolktalesplayanimportantroleinthedevelopmentofUighurfolkliterature.Folktalesareimportantpartoffolkculture,theyarethefruitofthepopulaces’wisdomandthewindowofeveryethnicsoul.Inordertounderstandthecharacteristicsoftheethniccultureandthelawofworldcivilization,itisnecessarytomakeextensiveuseoffolktales.ThisarticlefocusesondreamMotifinUygurfolktales.Firstly,presentedtheopinionaboutdreammotif.Secondly,onthisbasis,CategorizeUygurfolktaledreammotifbyorganizingappropriatefolktales.Finally,combinewiththetheoryofpsychologyindreamtoanalysisancientUighursculturalcustoms,religiousbeliefs,aestheticstandardsandtheirunderstandingaboutdreamsKeyWords:Uyghurfolktales,Dreams,MotifIII مۇندەرىجەⅠ......................................................قىسقىچەمەزمۇنىⅡ..........................................................论文摘要Ⅲ..........................................................AbstratⅤ...........................................................مۇندەرىجە8............................................................مۇقەددىمە8.................................تېمىنىڭتاللىنىشمەقسىدىۋەئەھمىيىتى5........................................تېمىنىڭتەتقىققىلىنىشئەھۋالى9............................................تەتقىقاتئۇسۇلىۋەباسقۇچى81........................................باب.چۈشۋەموتىفتوغرىسىداⅠ81.......................................................چۈشھەققىدە.888.................سېگمۇدفىروئىد(FreudSigmund)نىڭچۈشتەتقىقاتى.a81.........................روڭگنىڭچۈشتەتقىقاتى)CarlGustavJung).b85........................ئالفىردئادلېر(AdlerAlfred)نىڭچۈشتەتقىقاتى.c81.........................................ئۇيغۇرلارنىڭچۈشقاراشلىرى.d89.....................................موتىفھەققىدەقىسقىچەچۈشەنچە.221.....................................موتىفبىلەنچۈشنىڭمۇناسىۋىتى.125.................................باب.چۈشۋەئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىⅡ25...............................ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفى.811............ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشنىڭمەزمۇنجەھەتتىنتۈرلىرى.215.........باب.ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىئۈستىدەتەھلىلⅢ11.ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىدائىپادىلەنگەنمەدەنىيەتئامىللىرى.8V 13.....................................دىنىي-ئېتقادنوقتىسىدىنتەھلىل.a31......................................ئۆرپ-ئادەتنوقتىسىدىنتەھلىل.bئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىدائىپادىلەنگەنئۇيغۇرلارنىڭمىللىي.c31........................................................تەپەككۇرئېڭىئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىدائىپادىلەنگەنئۇيغۇرلارنىڭگۈزەللىك.231...............................................................قارشى51...............................................................خۇلاسە53...............................................پايدىلىنىلغانماتېرىياللار18....................................ئوقۇشجەريانىدائىلانقېلىنغانماقالە12..........................................................ئاخىرقىسۆزVI 目录维文摘要...................................................Ⅰ汉文摘要..................................................Ⅱ英文摘要..................................................Ⅲ目录......................................................Ⅴ绪论......................................................81.选题意义与目的........................................82.文献综述..............................................53.研究方法与思路........................................91.梦与母题...............................................101.1....................................................811.1.1西格蒙特·佛洛依德（SigmundFreud）梦的研究.....881.1.2荣格（CarlGustavJung)的梦研究..................811.1.3阿德勒（AlfredAdler）的梦研究...................851.1.4维吾尔族对梦的认识.............................811.2母题...............................................891.3.母题与梦的关系....................................212.梦与维吾尔民间故事.....................................252.1维吾尔民间故事中的梦母题..........................252.2维吾尔民间故事中梦母题的内容分类..................113.维吾尔民间故事梦母题的分析............................153.1维吾尔民间故事梦母题体现的文化因素................11VII 3.1.1宗教信仰方面...................................133.1.2民俗文化方面...................................313.1.3维吾尔民间故事梦母题体现的民族思维............313.2维吾尔民间故事梦母题体现的审美观..................31总结....................................................51参考文献..................................................53发表的论文................................................18后记......................................................12VIII مۇقەددىمەتېمىنىڭتاللىنىشىۋەئەھمىيىتىخەلقئېغىزئەدەبىياتىئۆزىگەخاسئالاھىدىلىككەئىگەمۇستەقىلبىرئىجتىمائىيپەن.ئۇخەلقنىڭئىجتىمائىيتۇرمۇشىۋەقەدىمكىئۆرپ-ئادەت،دىنى-ئېتقادچۈشەنچىلىرىبىلەنزىچمۇناسىۋەتلىكبولۇپ،نۆۋەتتىكىخەلقئېغىزئەدەبىياتىتەتقىقاتىنىڭئاساسلىقۋەزىپىسىئىلمىيپوزىتسىيەۋەئىلمىيكۆزقاراشبىلەن،قەدىمدىنبۈگۈنگەقەدەرخەلقئارىسىداتارقىلىپۋەداۋاملىشىپكېلىۋاتقانخەلقئېغىزئەدەبىياتىمىراسلىرىنىتوپلاپۋەرەتلەپ،ئۇلارنىڭئۈستىدىنئىلمىيمۇھاكىمەيۈرگۈزۈپ،ئۇلارنىڭئوخشاشبولمىغانتارىخيتەرەققىياتمۇساپىسىجەريانىدىكىئۆزگىرىشلىرىۋەبۇخىلئۆزگىرىشلەرنىپەيداقىلغانئامىللارئۈستىدىنئەقلىيتەپەككۇرئېلىپبېرىش.ھەرتۈرلۈكتەتقىقاتمېتودلىرىئارقىلق،ئۇلارنىڭبارلىققاكېلىش،تەرەققىيقىلىش،داۋاملىشىش،ئۆزگىرىشھەمدەيوقۇلۇپكېتىشتىنئىبارەتبىرتۈركۈمقائېدە-قانۇنىيەتلىرىنىئېچىپبېرىش.ھەمدەخەلقئېغىزئەدەبىياتىدىكىھەرقايسىژانىرلارنىڭئالاھىدىلىكى،مەدەنىيەتئارقاكۆرۈنىشىئۈستىدەمۇھاكىمەيۈرگۈزۈش.شۇنداقلائۇلارنىڭشۇمىللەتياكىباشقامىللەتلەربىلەنبولغانپەرقى،ئوخشاشلىقى،مۇناسىۋىتىقاتارلىقمەسىلىلەرنىئىلمىييوسۇندا.شەرھىيلەشتىنئىبارەتخەلقچۆچەكلىرىخەلقئېغىزئەدەبىياتىدىكىقەدىمىيتۈرلەرنىڭبىرى.ئۇئپتىدائىيجەمئىيەتتىلابارلىققاكېلىشكەباشلىغان.ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىئۇيغۇرئەمگەكچىخەلقىتەرىپىدىنئىجادقىلىنغان.ئۇيغۇرخەلقىئارىسىدا-تارقىلىپۋەساقلىنىپكەلگەن.كۈچلۈكفانتازىيلىككەئىگە،قىزىقارلىقھەمدەچوڭقۇرپەلسەپىۋىيمەنىگەئىگەبولۇپ،ئۇيغۇرخەلقىنىڭئەقل-پاراسىتىنىڭ1 .جەۋھىرىدۇرئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىئۆزمەزمۇنىنىڭرەڭگارەڭلىكى،سيۇژىتىنىڭئىخچامۋەچۈشىنىشلىكلىكىھەمدەئۇيغۇرلارنىڭبىرقىسىمقەدىمكىئۆرپ-ئادەت،دىنى-ئېتقادكۆزقاراشلىرىبىلەنباغلىنىشلىقىباربولۇشسۈپىتىبىلەنئالاھىدەكۆزگەچېلىقىپتۇرىدۇ.ئۇيغۇرخەلقئېغىزئەدەبىياتنىرەتلەشۋەتەتقىققىلىشخىزمىتىنىڭقىسقىچەتارىخىغاقارايدىغانبولساق،يىراققەدىمكىدەۋىرلەردىنباشلاپلاقىسمەن.خەلقئېغىزئەدەبىياتىئەسەرلىرىئاغزاكىھالەتتىنيازماخاتىرىگەئېلىنغانپروففېسسورئوسمانئىسمايىلتارىمئەپەندىنىڭ«ئۇيغۇرخەلقئېغىزئەدەبىياتىنىرەتلەشۋەتەتقىققىلىشخىزمىتىنىڭقىسقىچەتارىخى»ناملىقماقالىسدە،بۇھەقتىكىقىممەتلىكماتىرىياللارتىلغائېلىنغان.گەرچەخەلقئېغىزئەدەبىياتىنىرەتلەشخىزمىتىياكىخەلقئېغىزئەدەبىياتىدىكىھەرقايسىژانىرلارنىتەتقىققىلشخىزمىتدەكۆرنەرلىكنەتىجىلەرقولغاكەلگەنبولسىمۇ،ئەمماتەتقىقاتخىزمەتلىرىنىڭچوڭقۇرلىشىشدەرىجىسىنىڭيىتەرلىكبولالماسلىقتەكمەسىلىلەريەنىلاساقلىنىپتۇرماقتا.يەنى،ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىئۈچۈنئىشلەنگەنتەتقىقاتلارئىچىدەچۆچەكلەرنىتوپلاش،رەتلەش،تۈلەرگەبۆلۈش،موتىفلىرىنىكۆرسىتىپبىرىش،يۈزەكىمەنىسىدېگەنگەئوخشاشمەسىلىلەربولۇپ،چۆچەكلەرنىڭمەزمۇنىغابىغىشلانغان.بىرقەدەرسىستېمىلقتەتقىقاتلاريىتەرلىكئەمەسئىنسانمەنىۋىيىتىبىلەنزىچباغلانغانچۈشھادىسىسىقەدىمكىمەدەنىيەتمىراسلىرىمىزداكۆپخاتىرلەنگەن.گەرچەچۈشھادىسىسىتۇرمۇشىمىزدائەزەلدىنباربولسىمۇ،لېكىنبىزنىڭبۇھەقتىكىئىزدىنىشۋەتەتقىقاتىمىزباشقائەللەردىكىئوسمانئسمايىلتارىم،«چەكسىزلىككەئىنتىلگەنروھ»،شىنجاڭئۇنىۋېرسىتېتىنەشرىياتى،2181-يىلى.ئاي،21-بەت-1.فولكلور-ئىنسانىيەتروھىنىڭگۈزەلجۇلاسى»،مىراس2115-يىللىق8-سان،25-23-بەت«2 تەتقىقاتلارغاسىلىشتۇرغاندائانچەچوڭقۇرئەمەس.يىراققەدىمكىدەۋىرلەردەئۆتكەنئاتا-بوۋىلىرىمىزبۇھەقتىكىقىياسەنبايانلىرىنىخەلقئېغىزئەدەبىياتىنىڭمۇھىمتەركىبىقىسىملىرىدىنبولغانخەلقچۆچەكلىرىئارقىلىقبىزگەيەتكۈزگەنبولسىمۇ،ئەمماخەلقئېغىزئەدەبىياتىدىكىچۈشمەزمۇنىغابىغىشلانغانتەتقىقاتلارتولىمۇكەمچىل.شۇڭامەزكۇرماقالىدا،ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىئۈستىدەمۇلاھىزەيۈرگۈزۈشئارقىلىق،خەلقىمىزنىڭقەدىمكىدەۋىرلەردىكىچۈشقاراشلىرىۋەئۇنىڭخەلقئېغىزئەدەبىياتىمىزدىكىئورنىقاتارلىقلارھەققىدىكىئىزدىنىشمنىپىسخولوگىيەئالىملىرىنىڭچۈشتوغرىسىدىكىنەزەرىيەلىرىگەباغلاپتەھلىلقىلىپ،ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىتەتقىقاتىنىڭتېخىمۇچوڭقۇرلىشىشىئۈچۈنبىركىشىلىك.تۆھپەقوشۇشنىمەقسەتقىلىدىم3 تېمىنىڭتەتقىققىلىنىشئەھۋالىجۇڭگۇداچۈشھەققىدەئىزدىنىشخىلىبۇرۇنلاباشلانغان.ئوتتۇراتۈزلەڭلىكمەدەنىيىتىدەچۈشكەسىرلىقنەزەردەقاراش،قارالمىلارداكۆرگەنچۈشكەقاراپبىرنەرسەدېيىش،ياخشىلىق-يامانلىقنىچۈشكەباغلاپچۈشىنىشىچوڭقۇرئەنئەنىگەئىگە.بۇنىچۈشھەققىدىكىمولتارىخىماتېرياللاردىنتېخىمۇئېنىقكۆرىۋالغىلى.بولىدۇخەننامە،ھۈنەر-سەنئەتتەزكىرىسى»دەيېزىلىشىچە،خەنسۇلالىسىدىنبۇرۇنلا«چۈشكەتەبىربېرىدىغانئىككىيۈرۈشمەخسۇسئەسەربولغان.«سۈينامەكىتابلارتەزكىرىسى،بەشئاناسىر»داخاتىرلىنىشىچە،شۇزاماندائۈچجىدلىق«قەسىردىكىچۈشئۆرۈشكىتابى»بولغان.كېيىنكىسۇلالەۋەدەۋرلەردىمۇبۇجەھەتتىكىمەخسۇسكىتابلاربارلىققاكەلگەن.تاڭدەۋردەئۆتكەنلىيۇشەنيازغان«چۈشئۆرۈش»،مىڭدەۋرىدەئۆتكەنچېنسيۇەنيازغان«چۈشنىڭمەنىسى»،چىڭدەۋردەئۆتكەنۋاڭشىگوتۈزگەن«چۈشنامە»،خوڭيىشەنيازغان«چۈشنامە»دېگەنكىتابلارنىڭھەممىسىئۆززامانىسىداكەڭتارقالغانچۈششۇناسلىققائائىتكىتابلارئىدى.بۇنىڭدىنباشقاھەرقايسىدەۋرلەردىكىتارىخنامەۋەھەرخىلكىتابلارداچۈشتوغرىسىدىكىخاتىرىلەر.كۆپئۇچرايدۇئۇنىڭدىنباشقادۇنخواڭيادىكارلىقلىرىدىن«يېڭىدىنتوپلانغانجۇگۇڭچۈشيېشىشدەستۇرى»،«چۈشئۆرۈشكالامى»قاتارلىقلاربار.بۇمولماتېرىياللارقەدىمكىچۈشلەرنىتەتقىققىلىش،قەدىمكىكىشىلەرنىڭدۇنياقاراشلىرىنىچۈشىنىش،شۇنداقلاچۈشكەئىلمىيتەبىربېرىپ،چۈشنىڭسىرىنىئېچىشتاقىممەتلىكپاكىتلاربىلەنتەمىنلەيدۇ.يىقىنقىيىللاردىنبۇيانچۈشھەققىدەبىرقىسىمتەتقىقاتلارنىيۇلىياڭ،«چۈشنىڭئىلمىيتەبىرى»،شىنجاڭپەن-تىخنىكاسەھىيەنەشىرىياتى8993-يىل1-ئاينەشرى.ئۇيغۇرچە)51-51-بەتلەر(4 ئېلىپباردى.خواجوڭپىداگوكىكائۇنۋېرستىتېدىنۋاڭۋېنگې«ئەدەبىياتتتىكىچۈشنىڭئىستېتىكگۈزەللىكى»ناملىقدوكتۇرلۇقماقالىسىدە،غەربپىسخولوگىيەئالىملىرىنىڭچۈشتوغرىسىدىكىقاراشلىرىۋەجۇڭگۇنىڭقەدىمكىچۈشقاراشلىرىنىخەنزۇئەدەبىياتىدىكىچۈشكەئائىتبايانلاربىلەنباغلاپتەھلىلقىلىشئارقىلىق.ئەدەبىياتتىكىچۈشتوغرىسىدامۇھاكىمەيۈرگۈزگەنئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىئۆزمەزمۇنىنىڭرەڭگارەڭلىكى،سيۇژىتىنىڭئىخچامۋەچۈشىنىشلىكلىكىھەمدەئۇيغۇرلارنىڭبىرقىسىمقەدىمكىئۆرپ-ئادەت،دىنى-ئېتقادكۆزقاراشلىرىبىلەنباغلىنىشلىقىباربولۇشسۈپىتىبىلەنئالاھىدەكۆزگەچېلىقىپتۇرىدۇ.ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىتەتقىقاتساھەسىدەبولسا،پىروففېسسورئوسمانئسمايىلتارىمئەپەندىنىڭ«ئۇيغۇرسېھىرلىكچۆچەكلىرىھەققىدەتەتقىقات»ناملىقئىلمىيئەسىرى،مەخسۇسئۇيغۇرسېھىرلىكچۆچەكلىرىنىڭتەتقىققىلىنىشئەھۋالى،تەتقىققىلىشئۇسۇلى،ۋەتەتقىققىلشتاساقلىنىۋاتقانمەسىلىلەرھەققىدەئومومىيۈزلۈكمۇھاكىمەئېلىپبېرىلغان.ئۇبۇئەسىرىدەئۇيغۇرسېھىرلىكچۆچەكلىرىنىڭ81سىيۇژىتىنىكۆرسىتىپۋەقىسقىچەتوختىلىپئۆتكەن.دېمەكئۇلارنىچوڭقۇرلاپتەكشۈرۈشجەھەتتەبىزياشئەۋلادلارغا،خەلقئېغىزئەدەبىياتى.تەتقىقاتيۆنىلىشىگەيېڭىيولئېچىپبەرگەنچۈشتوغرىسىدائۇيغۇرلاردىكىتەتقىققىلىنىشئەھۋاللىرىدىن-شىنجاڭپىداگوكىكائۇنىۋېرىسىتېتىدىنئابدۇبەسىرشۈكرىبىلەنسۇلايمانھېلىمنىيازبۇئەسەرئۈستىدەچوڭقۇرئىزدىنىپ«‹پالنامە›ۋەقەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭدۇنياقاراشلىرى»دېگەنتەتقىقاتئەسىرىنىيېزىپچىقتى.ئەسەردە«ئىرقبىتىگ»تىكىمەزمۇنلارغابىرلەشتۈرۈپ،ئۇنىڭدائەكىسئەتتۈرۈلگەنچۈشتەبىرلىرىنىئىنسانىيەتنىڭئىپتىدائىيدەۋرلىرىدىكىدىنىيچۈشەنچىلىرى،توتېمقاراشلىرىبىلەن5 باغلاپچۈشەندۈرگەن.قەشقەرپىداگوكىكائىنىستىتوتىتەجرىبەئوتتۇرامەكتىپىدىنئىلھامجانياسىن«ئۇيغۇرئىدىئولوگىيەساھەسىدەچۈشتەتقىقاتى»دېگەنماقالىسىنىئىلانقىلغان.ئەسەردەقىسقىچەقىلىپ،ئىسلامىيەتتىنبۇرۇنۋەئىسلامىيەتتىنكېيىنكى،ئۇيغۇرلارنىڭچۈشتەتقىقاتىئۈستىدەدەسلەپكىمۇلاھىزىلەرئوتتۇرىغاقويۇلغان.قۇتادغۇبىلىگتەتقىقاتچىسىيارمۇھەممەدتاھىر«يۈسۈپخاسھاجىپچۈشتەبىرىتوغرىسىدا»دېگەنماقالىسىدە،قاراخانىيلاردەۋرىدىكىئۇيغۇرلارنىڭچۈشھەققىدىكىكۆز-قاراشلىرىئۈستىدەمۇلاھىزەئېلىپبارغان.شىنجاڭتىلۋىزىيەئىستانسىدىنئۈمۈدغەنى«چۈشھادىسىسىۋەئۇنىڭئەدەبىيئىجادىيەتتىكىئىلھامبىلەنبولغانمۇناسىۋىتى»دېگەنماقالىسىدە،فىروئىدنىڭچۈشقاراشلىرىنىئەدەبىياتھادىسلىرىگەبىرلەشتۈرۈپتەھلىلئېلىپبارغان.شىنجاڭپىداگوكىكائۇنۋېرىستىتىدىنئەنۋەرسەمەتقورغان«ئۇيغۇرلارداپەرھىزلەر»ناملىقكىتابىدا.كىتابنىڭ111-295بەتلەر)مەخسۇسچۈشپەرھىزلىرىئۈستىدەتوختالغان(ئۇيغۇرلارنىڭچۈشتەتقىقاتىتوغرىسىدىكىئەمگەكلىرىئاساسەنيۇقارقىلاردىن.ئىبارەتتۇر6 تەتقىقاتئۇسۇلىۋەباسقۇچى.مەيلىقايسىخىلتەتقىقاتخىزمىتىبولسۇنتەتقىقاتئۇسۇلىئىنتايىنمۇھىمدۇرمەزكۇرماقالىدەتارىخىماتېريالىزىمۋەدىئالېكىتلىقماتېرىيالىزىميېتەكچىلىكىدە،ماتېرىياللارنىتوپلاشۋەرەتلەشئۇسۇلى،موتىفلارنىئايرىپچىقىشئۇسۇلى،تېكسىتمەزمۇنلىرىنىتۈرلەرگەبۆلۈشئۇسۇلىۋەبايانشۇناسلىقئۇسۇلى،خۇلاسەچىقىرىشقاتارلىقخەلقئېغىزئەدەبىياتىداكۆپقوللىنىدىغانئۇسۇللارنىڭمۇناسىۋەتلىكنەزىرىيلەرۋەتەتقىقاتئۇسۇللىرىبىرلەشتۈرۈلۈپ،ئالدىنقىلارنىڭتەتقىقاتنەتىجىلىرىنىڭنەزىرىيىسىئاساسىدا،ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىغا.بولغانقاراشلارئوتتۇرىغاقويۇلدىمەزكۇرماقالىنىڭمەزمۇنىنىتۆۋەندىكىبىرقانچەنۇقتىلارغايىغىنچاقلاشقا:بولىدۇبىرىنجى،ماقالىنىڭباشقىسىمىدادۆلەتئىچىۋەسىرتىدىكىئالىملارنىڭچۈشۋەموتىفتوغرىسىدىكىتەتقىقات،كۆز-قاراشلىرىۋەئۇلارغابەرگەنتەبىرىئوتتۇرىغاقويۇلدى.ھەمدەموتىفنىڭئۇيغۇرخەلقئېغىزئەدەبىياتىدىكىئىستىمالمەنىسى.شەرھىيلەندىئىككىنجى،ماقالىنىڭئوتتۇراقىسىمىدامۇشۇماقالىدەنوقتىلىقتەتقىققىلماقچى.بولغانچۈشموتىفلىرىكۆرسىتىلىپ،مەزمۇنجەھەتتىنتۈرلەرگەبۆلۈپچىقىلدىئۈچىنجى،ماقالىنىڭئاخىرقىقىسمىدائۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىتۇغۇرىسىدانوقتىلىقمۇھاكىمەئېلىپبېرىلىپ،چۈشموتىفىدائەكىسئەتكەنمەدەنىيەتئىزنالىرىۋەئۇلارنىڭئارقاكۆرۈنىشىقىسقىچەشەرھىيلىنىپ،ماقالىدىن.ئومومىيۈزلۈكخۇلاسەچىقىرىلدى7 باب.چۈشۋەموتىفتوغرىسىداⅠماقالىنىڭبۇبابىدانوقتىلىققىلىپ،چۈشتەتقىقاتىدىكىبىرقىسىمكۆز-قاراش،نەزىرىيلەربىلەنموتىفۋەئۇيغۇرخەلقئېغىزئەدەبىياتىدىكىموتىفئۇقۇمى.توغرىسداتوختىلىمىزچۈشھەققىدە.8ئنسانلاردۇنياسىپەيدابولغاندىنتارتىپ،ئنسانبالىسىچۈشتىنئىبارەتبۇ.فىزىئولوگىيىلىكھادىسىنىڭسىرىئۈستىدەھەرخىلئىزدىنىشلەرنىئېلىپباردىپەن-تىخنىكىڭتەرەققىياتىغائەگىشىپ،چۈشتوغرىسىدىكىتەتقىقاتلارچوڭقۇرلىشىپخىلمۇ-خىلكۆز-قاراشلارئوتتۇرىغاقويۇلدى.ئەدىبلەر:چۈشكىشىلەرنىڭبىرخىلمەنىۋىيجەھەتتىكىئۈمىدىدېسە،تىببيئالىملار:چۈشكۆپىنچەبەزىكىسەللىكھادىسىلىرىنىڭبىشارىتىدەپقارىغان.غەربدۇنياسىدىكىبەزىئالىملار:چۈشسىقىلغانروھنىڭقايتانامايانبولىشى،كىشىلەرنىڭروھىيجەھەتتىنتەسەللىتېپىشى،دېگەنقاراشلارنىئوتتۇرىغاقويغان.چۈشبىرخىلئىنتايىنمۇرەككەپپسىخولوگىيىلىكۋەفىزىئولوگىيىلىكھادىسە.چۈشتوغرىسىدىكىتەتقىقاتلارپەلسەپە،پسىخولوگىيە،ئانتروپولوگىيەقاتارلىقپەنساھەلىرىبىلەنزىچمۇناسىۋەتلىك.يەنەبىرنوقتىدىنئېيتقاندا،چۈشقۇرۇقتىن-قۇرۇقنەرسەبولماستىن،بەلكىرىئاللىقتىكىشەيئىۋەھادىسلەرنىڭئادەممىڭىسىگەكۆرسەتكەنتەسىرىدىنئىبارەت.ئىجتىمائىيتۇرمۇشئەمەلىيىتىمۇچۈشنىڭپەيدابولىشىئۈچۈنناھايىتىمۇھىمرولئوينايدۇ.ئادەمنىڭمىجەزى،پىسىخىكئالاھىدىلىكى،دۇنيا8 .قاراشلىرىمۇچۈشھادىسىسىگەبەلگىلىكسەۋەبھازىرلاپبېرىدۇچۈشتەتقىقاتىساھەسىدەتەتقىقاتچىئالىملاربىرقىسىمنەزەرىيە:كۆز-قاراشلارنىئوتتۇرىغاقويغانبولۇپ،ئۇلارتۆۋەندىكىچەسېگمۇدفىروئىد(FreudSigmund)نىڭچۈشتەتقىقاتى.aچۈشھەققىدەبىرقەدەرسىستېمىلىقتەتقىقاتئېلىپبارغانكىشىئاۋىسىتىرىيىلىكسېگمۇدفىروئىد(FreudSigmund)دۇر.ھازىرقىزامان»پىسىخولوگىيەئىلىمىنىڭچۈشھەققىدىكىئىزدىنىشلىرىنى«روھىئانالىزئىلىمىThe(»نىڭئىجادچىسىفىروئىدنىڭ8911-يىلىيازغان«چۈشنىڭيېشىمىدېگەنئەسىرىدىنكىيىنباشلاندىدېيىشكە)释梦()Interpretationofdreamsبولىدۇ.فىروئىدچۈشنىڭپىسىخولوگىيەتەتقىقاتىئۈچۈنئاساسسالغانبولۇپ،ئۇنىڭچۈشنەزىرىيىسىنىڭيادروسى:چۈشنىڭپەيدابولىشىباشقاھەرقانداقپىسىخىكپائالىيەتلەرگەئوخشاشمۇئەييەنسەۋەپتىنبولىدۇ.چۈشنىڭمۇددىئاسى-ئارزۇنىڭقېنىشىدۇر،يەنىبېسىلىپقالغانئارزۇنىڭشەكىلئۆزگەرتكەنقېنىشىدۇر.فىروئىدئۆزىنىڭتەتقىقاتىنىئەمەلىيداۋالاشتەجرىبىلىرىبىلەنبىرلەشتۈرۈپ،دۇنيادازورزىلزىلەقوزغىغان«روھىئانالىزئىلىمى»نىياراتتى.چۈشھەققىدەئېلىپبارغانئىزدىنىشلىرىئىنسانىيەتمەدەنىيەتتارىخىدادەۋربۆلگۈچئەھمىيەتكەئىگەدەپ.قارالماقتافىروئىد:«چۈش-ئارزۇغايەتمەكتۇر،چۈشبېىسىلىپقالغانئارزۇنىڭئىپادىلىنىشىۋەقېلىپلاشقانھەرخىلسىمۋولى»دەپقارايدۇ.چۈشنىقەلىبنىڭچوڭقۇريىرىدەبېسىلىپكەلگەنيۇشۇرۇنئاڭپائالىيىتىنىڭئەڭئومومىيۈزلۈكئابدۇبەسىرشۈكۈرى،سۇلايمانھېلىمنىياز«پالنامەۋەقەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭدۇنياقاراشلىرى»،شىنجاڭخەلق.نەشرىياتى،2111-يىلى9-ئاينەشرى1-5-بەتلەر⑦伯格（Burger,J.M）（美），《人格心理学》，中国轻工业出版社，2004年9月，82页9 .ئىپادىسىدەپھىسابلايدۇفىروئىدچۈشتە«يۇشۇرۇنلۇق»ۋە«روشەنلىك»بولىدۇ،«روشەنلىك»چۈشتەبىۋاستەئىپادىلىنىپچىققانمەزمۇننى،«يۇشۇرۇنلۇق»بولسا«روشەنلىك»نىڭكەينىگەيۇشۇرۇنغاننەرسە،ئۇبىسىمغائۇچرىغان،بوغۇلغاننەرسەبولۇپ،ئۇچۈشنىڭھەقىقىھەركەتلەندۈرگۈچكۈچىدەپقارايدۇ.ئادەملەربىرخىلئۇيقۇلۇق.ھالەتتەتۇرغاندا«يۇشۇرۇنئاڭ»ئاڭلىقلىقسىزىقىدىنبۆسۈپچىقىشقائىنتىلىدۇبەزىۋاقىتلاردائاڭلىقلىقئۆزىنىڭھۇشيارلىقىنىيوقىتىپقويىدۇ-دە،بارلىقئاڭسىز.نەرسىلەرقىلچىلىكنىقاپلىنىپئولتۇرماستىنئېتىلىپچىقىدۇبىركىشىنىڭقەلبىنىڭچوڭقۇريېرىدىكىبىرەرئارزۇسىھەمىشەبېسىلىپئەمەلگەئاشمىسا،ياكىقەلبىنىڭچوڭقۇرقاتلىمىدىكىدەردىبېسىلىپچىقىرۋىتەلمەيكەلگەنبولسا،ئۇكۆڭۈلنىڭتېگىدەساقلىنىپقالىدۇ.قەلىبنىڭچوڭقۇريېرىدەساقلىنىپكەلگەن،ئادەتتەئىپادىلەنمەيدىغانبۇنداقروھىھالەتيۇشۇرۇنئاڭدەپئاتىلىدۇ.يۇشۇرۇنئاڭدابېسىلىپقالغانئارزۇياكىكەيپىياتلارھەركەتسىزتۇرغۇننەرسەبولماستىن،ھەمىشەئۆزىنىئىپادىلەشئۈچۈنتۈرلۈكيوللارئارقىلىقپۇرسەتئىزدەيدۇ.ئادەمئۇخلىغانۋاقىتتا،ئاڭلىقپائالىيەتلەرئاجىزلايدۇ.شۇنىڭبىلەنيۇشۇرۇنئاڭغابولغانكونتۇرۇللۇقمۇئاجىزلايدۇ-دە،يۇشۇرۇنئاڭدىكىبېسىلىپ.قالغانئارزۇ-ئىستەكلەرچۈشتىكىخىلمۇ-خىلھەركەتلەربولۇپئىپادىلىنىدۇفىروئىد:يۇشۇرۇنئاڭئىنسانلارنىڭبارلىقپائالىيىتىنىڭھەركەتلەندۈرگۈچكۈچى،بارلىقمەنىۋىتۇرمۇشنىڭمەنبەسى.ئۇداۋاملىقبارلىقپۇرسەتنىقولدىنبەرمەي،ئۆزىنىئاشكارلاشقائۇرۇنىدۇ.ئىنسانلارنىڭروھىتۇرمۇشىبىرپارچەمۇزتاغقائوخشايدۇ.يۇشۇرۇنئاڭئەنەشۇمۇزتاغنىڭئاستىغايۇشۇرۇنغانقىسىمى،ئاڭلىقلىقمۇزتاغنىڭئەڭئۈستىقىسىمىغالەيلەپچىققانئازبىرقىسىمى،ئارىلىق10 ئاڭ(ئۆتكۈنچەئاڭ)بولسا،ئاڭلىقلىقبىلەنيۇشۇرۇنئاڭنىڭئوتتۇرىسىدابولۇپ،بەزىدەسۇنىڭئۈستىگەلەيلەپچىقىدىغان،بەزىدەسۇنىڭتېگىگەچۆكۈپكېتىدىغانقىسىمىبولۇپ،مۇزتاغھەرىكىتىدەيۇشۇرۇنئڭقوماندانلىقرولىنىئوينايدۇ،دەپ.قارايدۇئادەمئۇيقۇھالەتتىمۇئىدىيە-ئەخلاقنىزاملىرىنىڭكونتۇرۇللۇقىغائۇچرايدۇ،شۇڭاچۈشسىمۋولئارقىلىقبىۋاستەئىپادىلەشمۇمكىنبولمىغانئارزۇلارنىئىپادىلەيدۇ.ئادەملەرنىڭئىلگىرىكىتەجرىبىلىرىئۇنىڭكېيىنكىروھىپائالىيەتلىرىگەئىزچىلتەسىركۆرسىتىپتۇرىدۇ.ئۇلاريۇشۇرۇنئاڭغاكۈچلۈكتەسىركۆرسىتىپ،ئادەمنىڭچوڭبولغاندىنكېيىنكىتۇرمۇشئۇسۇلى،ئىدىيىسى،ھەركىتىۋەسەزگۈسىقاتارلىقلارغايۇشۇرۇنچەتەسىركۆرسىتىدۇ.چۈشنىئەتراپلىقتەھلىلقىلىشئارقىلىق،بۇرۇنبېسىلىپكەلگەنئارزۇ-ھەۋەس،ھىسىياتلارنىبىلىۋالغىلى.بولىدۇفىروئىدنىڭقارىشىچە:يۇشۇرۇنئاڭدىكىئىنتىلىشمەڭگۈبېسىلىپ.تۇرىۋەرمەيدۇ،بەلكىھەرخىلئۇسۇللارئارقىلىقئاشكارلىنىشقائۇرىنىدۇچۈش-كىشىلەرنىڭيۇشۇرۇنئېڭىدىكىبېسىلغانئارزۇ-ئىستەكلىرنى.ئاشكارلىشىدىكى،ئىنتايىنبىخەتەرۋەساغلامچىقىشيولىدۇرروڭگ(JungGustavCarl)نىڭچۈشتەتقىقاتى.bروڭگچۈشئۆتمۇشنىلائەكىسئەتتۈرۈپقالماي،كېلەچەكتۇغۇرلۇقمۇبىشارەتبېرىدۇدەپقارايدۇ.ئۇ«يۇشۇرۇنئاڭنەزەرىيىسى»گەيېڭىمەناقوشۇپ،ئۇنى«تېيىز»قاتلامدىكىيەككەيۇشۇرۇنئاڭ»ۋە«چوڭقۇرقاتلامدىكىكوللىكتىپيۇشۇرۇنئاڭدەپئايرىپ،فىروئىدنىڭيۇشۇرۇنئاڭنەزەرىيىسىنىتېخىمۇبېيىتقان.ئۇچۈشنى⑥伯格（Burger,J.M）（美），《人格心理学》，中国轻工业出版社，2004年9月，33页⑦伯格（Burger,J.M）（美），《人格心理学》，中国轻工业出版社，2004年9月،，28页11 .يۇشۇرۇنئاڭدىكىئەقىلنىڭئىپادىسىدەپقارىغانروڭگتېخىمۇئىلگىرلەپ«كوللىكتىپيۇشۇرۇنئاڭ»تەلىماتىنىئوتتۇرىغاقويغان.ئۇئۇستازىفىروئىدنىڭ«يۇشۇرۇنئاڭنەزەرىيىسى»نى-دىققەتنەزىرىنىشەخىسنىڭتارىخىغاۋەتۇغماخاھىشىلارغامەركەزلەشتۈرۈپ،پۈتۈنئىنسانىيەتنىڭئومومىيخاھىشىنىنەزەرگەئالمىغان.يەنى،ئادەمدۇنياغاكېلىشىبىلەنلاپەيدابولىدىغان،دۇنيانىئۆزىنىڭئەجدادلىرىغائوخشاشيوللاربىلەنچۈشىنىدىغانۋە.ئىنكاسقايتۇرىدىغانخاھىشلارنىنەزەرگەئالمىغاندەپھېسابلىغانروڭگچۈشتەئايانبولغانسىمۋوللارشۇچۈشنىكۆرگەنئادەمنىڭبېشىدىنكەچۈرگەنلىرىدىنپەيدابولۇشبىلەنلاقالماستىن،قەدىمكىمىللەتلەرنىڭئۇزاقزامانلاردىنبۇيانقىكوللىكتىپيۇشۇرۇنئاڭنىڭتەسىرىدىنمۇكېلىپچىقىدۇدەپئىزاھلىغان.ئۇچۈشنىيۇشۇرۇنئاڭدىنچىققانھەقىقىسادادەپقارىغان.روڭگنىڭقارىشىچە،چۈش-ئاڭسىزروھنىڭئۆزىدىنچىققانۋەغەرەزسىزمەھسۇلاتى.چۈشنىڭ.بىزگەكۆرسىتىپبەرگىنىھېچقانداقپەردازقىلىنمىغانتەبىئىيھەقىقەتتۇر:روڭگنىڭچۈشنىيېشىشباسقۇچىئۈچباسقۇچقابۆلىنىدۇبىرىنچىباسقۇچتا،چۈشكۆرگۈچىنىڭتۇرمۇشتەجرىبىسىگەئاساسەن،مەلۇم.باغلىنىشنىقۇرۇپچىقىپ،ئاندىنچۈشكۆرگۈچىنىڭغەرىزىنىچۈشىنىشئككىنچىباسقۇچتا،چوقۇمچۈشنىڭمەدەنىيەتئارقاكۆرۈنىشىنىجەزىملەشتۈرۈش.چۈنكىچۈشنىڭمەزمۇنىئەتراپتىكىمۇھىتۋەچۈشكۆرگەنۋاقىت.بىلەنمۇناسىۋەتلىكئۈچىنچىباسقۇچتا،چۈشنىڭتىپىكمەزمۇنىنىتېپىپچىقىشھەمئۇنىئىنسانىيەتنىڭتۇرمۇشئەھۋالىبىلەنبىرلەشتۈرۈش.چۈنكىچۈشنىڭئەڭچوڭقۇرقاتلىمىدىكىمەزمۇنبولسائىنسانىيەتنىڭئەڭقەدىمكىھاياتلىقتەسىراتلىرىدىن12 .ئىبارەتئالفىردئادلېر(AdlerAlferd)نىڭچۈشتەتقىقاتى.cئادلېرفىروئىدنىڭ«روھىئانالىزئىلىمى»نى،خارەكتىرنىڭئىزچىللىقىنىۋە.ئادەمنىڭھەرخىلئىپادىلىرىدىكىبىرخىللىقىنىئىنىققىلىۋالمىغاندەپقارايدۇ»چۈشنىڭمۇددىئاسى-ئۆزىئەمەلگەئاشۇرالمىغانئىستەكنىقاندۇرۇشئۈچۈن«دېگەنقاراشنىرەتقىلىپ،ئويغاقتۇرىۋاتقاندىمۇ،ئۇخلاۋاتقاندىمۇبىرلائادەم،شۇڭاچۈشمۇددىئاسىمۇچوقۇممۇشۇنداقئىزچىلخارەكتېرئاساسىدابولىدۇ،دەپ.ھىسابلايدۇچۈشتىكىئىدىيەبىلەنئويغاقلىقتىكىئىدىيەئارىسىدىكىپەرقشۇنىڭدىنئىبارەتكى،چۈشكۆرگەندەبىرقەدەرمولرېئالمۇناسىۋەتلەرۋاقتىنچەتاختابېشىغائېلىپقويىلىدۇ.ئەمماچۈشھەرگىزمۇرىئاللىقتىنچەتنەپكېتەلمەيدۇ،ئۇخلاۋاتقىنىمىزدابىزيەنىلارېئاللىقبىلەنمۈرىلىشىپتۇرىمىز.چۈش-ياشاشئەندىزىسىنىڭمەھسۇلى.شۇنداقدېيەلەيمىزكى،پەقەتئۆزىمىزيۈزلەنگەنمەسىلىنىڭھەلقىلىشتەدبىرىچىقماي،بېشىمىزقېتىپتۇرغاندا،رېئاللىقچۈشتىمۇيەنەچاڭگىلىنىبوشاتماي،ئۈزلۈكسىزتۈردەقىيىنمەسىلىلەرنىتاشلاپتۇرغانۋاقىتتا،.ئاندىنبىزچۈشكۆرىمىز.دېمەك،چۈشھەرگىزمۇرىئاللىقتىنچەتنەپكەتمەيدۇيۇقۇرقىچۈشتەھلىلچىلىرىنىڭنەزىرىيەلىرىنىكۈزىتىدىغانبولساق،گەرچەچۈشكەبولغانچۈشەندۈرۈش،ئىزاھلاشئىختىلاپلىرىدىنقۇتۇلۇپكېتەلمىگەن،پىكىردەبىرلىككەكېىلەلمىگەنبولسىمۇ،ئەممائۇلارنىڭچۈشنىڭپەيدابولۇشىنىچۈشەندۈرۈشىدەئورتاقلىقبار.بۇ-ماتېريالىستىكقاراشتىكىشەيئىلەرئۆز-ئارا.باغلىنىدۇ،دېگەنقائىدىنىچۆرىدەيدۇ伯格（Burger,J.M）（美），《人格心理学》，中国轻工业出版社，2004年9月،，-37-37页13 ئۇيغۇرلارنىڭچۈشقاراشلىرى.dئۇيغۇرلارنىڭتەسەۋۋۇرىدىمۇچۈشئەزەلدىنتارتىپبىرخىلسېھىرلىكنەرسەدەپقارالغان.ئۇيغۇرلارنىڭچۈشھەققىدىكىقاراشلىرىنىئىسلامىيەتنىچەك-چېگراقىلىپتۇرۇپئىككىدەۋرگەبۆلۈشكەبولىدۇ.ئۇيغۇرلارنىڭئىسلامىيەتتىنئىلگىركىچۈشقاراشلىرى«ئىرقبىتىگ»تەبايانقىلىنغان.«ئىرقبىتىگ»ئۇيغۇرلارنىڭئىسلامىيەتتىنئىلگىركىچۈشقاراشلىرىنىڭجەۋھىرىسۈپىتىدەئۇيغۇرلارنىڭئىپتىدائىيدىنىيئېتقادىۋەتەپەككۇرىنىتەھلىلقىلىشتامۇھىمماتېرىيالبولسىمۇ،ئەممائۇنىڭدامەلۇمچۈشنىڭياخشىلىقىياكىيامانلىقىيېزىلغانبولۇپ،ياخشىچۈشتىنكېلىدىغانياخشىئاقىۋەت،يامانچۈشتىنكېلىدىغانيامانئاقىۋەتتەپسىلىي»سۆزلەنمىگەن.شۇنداقتىمۇبۇئەسەردەئاتمىشبەشچۈشنىڭئوتتۇزتوققۇزغا«ئەزگۈياخشىلق)،ئونسەككىزگە«يابلاقتۇر»(يامانلىقتۇر)دەپخۇلاسەچىقىرىلغان(بولۇپ،بۇئەھۋالدىنئۇيغۇرلاردا9-ئەسىردىلاچۈشكەتەبىرئېيتىشئادەتلىرىنىڭمەيدانغاكەلگەنلىكىنىبىلەلەيمىز.ئۇيغۇرلارنىڭئىسلامىيەتتىنكېيىنكىچۈشچۈشەنچىلىرىناھايىتىزوردەرىجىدەئىسلامدىنىدىكىچۈشقاراشلىرىنىڭتەسىرىگەئۇچرىغانبولۇپ،«قۇتادغۇبىلىگ»دەبىربابنىڭمەخسۇسچۈشكەتەبىربېرىشكەبېغىشلانغانلىقىدىنتارتىپ،ھازىرغاقەدەرخەلقئارىسىداچۈشھەققىدىكىسانسىز»تەبىرنامىلەر،چۈشبايانىتەسۋىرلەنگەنخەلقئېغىزئەدەبىياتىئەسەرلىرى،«پالچىنامىبىلەنئاتالغانھەمچۈشكەتەبىربېرىشنىكەسىپقىلغانكىشىلەرنىڭبولۇشىدابىردەكئىسلامدىنىنىڭچۈشقارىشىمۇھىمتەسىرقالدۇرغان.ئىسلامدىنىدىكىقاراشلارداچۈشئاللاھدىنكېلىدىغانخوشخەۋەرسۈپىتىدىكىياخشىچۈش،شەيتاننىڭۋەسۋەسىدىنكېلىدىغانيامانچۈشۋەئويلىغانخيالقىلغاننەرسىلەردىنشەكىللىنىدىغانپىكرەنچۈشدەپئۈچكەئايرىلغان.ھەرخىلچۈشلەرگەتەبىر14 بېرىشمۇمۇشۇئاساستائېلىپبېرىلغان.ئۇنىڭدىنباشقائۇلۇغمۇتەپەككۇريۈسۈپخاسھاجىپ«قۇتادغۇبىلىگ»نىڭ1115-بېيىتىدىن1183-بېيىتلىرىغىچە،بېيىتىدىن1111-بېيىتلىرىغىچەچۈشھەققىدەنۇرغۇنبايانلارنىئوتتۇرىغا-1112.قويغانچۈشتوغرىسىدائۇيغۇرلاردىكىتەتقىققىلىنىشئەھۋاللىرىدىن-شىنجاڭپىداگوكىكائۇنىۋېرىسىتېتىدىنئابدۇبەسىرشۈكرىبىلەنسۇلايمانھېلىمنىيازبۇئەسەرئۈستىدەچوڭقۇرئىزدىنىپ«‹پالنامە›ۋەقەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭدۇنياقاراشلىرى»دېگەنتەتقىقاتئەسىرىنىيېزىپچىقتى.ئەسەردە«ئىرقبىتىگ»تىكىمەزمۇنلارغابىرلەشتۈرۈپ،ئۇنىڭدائەكىسئەتتۈرۈلگەنچۈشتەبىرلىرىنىئىنسانىيەتنىڭئىپتىدائىيدەۋرلىرىدىكىدىنىيچۈشەنچىلىرى،توتېمقاراشلىرىبىلەنباغلاپچۈشەندۈرگەن.قەشقەرپىداگوكىكائىنىستىتوتىتەجرىبەئوتتۇرامەكتىپىدىنئىلھامجانياسىن«ئۇيغۇرئىدىئولوگىيەساھەسىدەچۈشتەتقىقاتى»دېگەنماقالىسىنىئىلانقىلغان.ئەسەردەقىسقىچەقىلىپ،ئىسلامىيەتتىنبۇرۇنۋەئىسلامىيەتتىنكېيىنكى،ئۇيغۇرلارنىڭچۈشتەتقىقاتىئۈستىدەدەسلەپكىمۇلاھىزىلەرئوتتۇرىغاقويۇلغان.قۇتادغۇبىلىگتەتقىقاتچىسىيارمۇھەممەدتاھىر«يۈسۈپخاسھاجىپچۈشتەبىرىتوغرىسىدا»دېگەنماقالىسىدە،قاراخانىيلاردەۋرىدىكىئۇيغۇرلارنىڭچۈشھەققىدىكىكۆز-قاراشلىرىئۈستىدەمۇلاھىزەئېلىپبارغان.شىنجاڭتىلۋىزىيەئىستانسىدىنئۈمۈدغەنى«چۈشھادىسىسىۋەئۇنىڭئەدەبىيئىجادىيەتتىكىئىلھامبىلەنبولغانمۇناسىۋىتى»دېگەنماقالىسىدە،فىروئىدنىڭچۈشقاراشلىرىنىئەدەبىياتھادىسلىرىگەبىرلەشتۈرۈپتەھلىلئېلىپبارغان.شىنجاڭپىداگوكىكائۇنۋېرىستىتىدىنئەنۋەرسەمەتقورغان«ئۇيغۇرلارداپەرھىزلەر»ناملىقكىتابىدائەنۋەرسەمەدقورغان:«ئۇيغۇرلارداپەرھىزلەر»،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،2119-يىلى1-ئاينەشرى.بەتلەر-291-29515 .كىتابنىڭ111-295بەتلەر)مەخسۇسچۈشپەرھىزلىرىئۈستىدەتوختالغان(ئۇيغۇرلارنىڭچۈشتەتقىقاتىتوغۇرىسىدىكىئەمگەكلىرىئاساسەنيۇقارقىلاردىن.ئىبارەتتۇربۇماقالىدە،ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشمۇتىفىئۈستىدەمۇلاھىزەيۈرگۈزۈشئارقىلىق،شۇچۆچەكلەردىكىچۈشكۆرۈشمۇتىفىئىچىگەسىڭدۈرۈلگەنئۇيغۇرلارنىڭقەدىمكىدىنىي-ئىتقادى،ئۆرپ-ئادىتى،مىللىيتەپەككۇرئېڭىقاتارلىقلارھەمدەچۈشتەئىپادىلەنگەنگۈزەللىكقارىشىئۈستىدەتەھلىلئېلىپ.بېرىلىدىمەزكۇرتېمامۇتىفتەتقىقاتى،جۈملىدىنئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىنىڭمۇتىفتەتقىقاتىدىكىبىرچوڭقۇرلىشىشبولۇپ،قەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭدۇنياقاراشلىرى،ئۇيغۇرلاردىنىي-ئىتقادىنىڭئۇلارنىڭتۇرمۇشىبىلەنبولغانزىچمۇناسىۋىتىھەمدە.مىلليتەپەككۇئېڭىقاتارلىقلارنىچۈشىنىشتەمۇئەييەنئەھمىيەتكەئىگە16 موتىفھەققىدەقىسقىچەچۈشەنچە.2»MOVOE«موتىف»سۆزىلاتىنچە«MOTIVUS»(ھەركەتلىنىشسەۋەبى)،«»MOTIF«مىدىرلىماق،ھەركەتلەندۈرمەك)،نېمىسچە«MOTIVE»،فىرانسوزچە(سۆزلىرىدىنكېلىپچىققانبولۇپ،ئەڭدەسلەپتەفىرانسىيىلىكمۇزىكائالىمىبولوسار8311-يىلىتۈزگەنمۇزىكالۇغىتىگە«موتىف»سۆزىكىرگۈزۈلگەن.S.ED-بولۇپ،ئادەتتەمېلودىيە،ئاھاڭ،كۈيمەنىلىرىنىبىلدۈرىدۇ.موتىفئەدەبىياتتائەپسانە،ئېپوسۋەچۆچەكلەردەئەڭئاددىھەمبۆلۈنمەيدىغانمەنابىرلىكىسۈپىتىدەقارىلىدۇ.موتىفدېگەنبۇئاتالغۇنىئەڭدەسلەپخەلقئېغىزئەدەبىياتىتەتقىقاتىساھەسىدەمۇستەقىلھالدابىرئىلمىيئاتالغۇسۈپىتىدەقوللانغانكىشىسىتۋ.تومپىسون(S.Thompson)دۇرئامېرىكىلقداڭلىقئالىم،چۆچەكشۇناستومپىسون(S.Thompson)ئۆزىنىڭ)دۇنياچۆچەكلىرىنىتۈرگەئايرىشئىلىمى»(خەلقچۆچەكلىرىنىڭتىپئېندىكىسى«ناملىقكىتابىداموتىفقامۇنداقتەبىربەرگەن:بىرمۇتىفبولسامەلۇمبىرچۆچەكتىكى.ئەڭكىچىكبولغان،مۇئەييەنئەنئەنەئىچىدەداۋاملىشىپكېلەلەيدىغانتەركىبتۇرشۇنداقبولغانئىكەنئۇنىڭداچوقۇممۇئەييەندەرىجىدەمەلۇمپەۋقۇلئاددەياكىكىشىنىھاياجانغاسالىدىغانكۈچبولىدۇ.كۆپۈنچەھالدامۇتىفمۇنداقئۈچتۈرگەبۆلىنىدۇ.بىرىنجى،بىرچۆچەكتىكىپىرسۇناژياكىقەھرىمان.باشقىلارتەرىپىدىنبېقېۋىلىنغانبالاياكىرەھىمسىزئاناقاتارلىقلاردەكموتىفلار؛ئىككىنجى،ۋەقەلىكنىڭ⑩努尔艾力·库尔班：《维吾尔民间英雄故事的母体研究》，西北民族大学学士学位论文，2012年6月،16-18页。17 مەلۇمئارقاكۆرۈنىشىگەباغلىنىشلىقموتىفلار.يەنى،سىھىرلىكئەسۋابلار،غەيرىئۆرپ-ئادەتلەر،غەلىتەئېتقادلار؛ئۈچىنجى،بىرلايەككەۋەقەلىكنىكۆرسىتىدۇ.بۇئىنتايىنكۆپسالماقنىئىگەللەيدۇ.مۇشۇتۈردىكىموتىفلارئۆزئالدىغامۇستەقىلمەۋجۇدبولۇپتۇرالىغانلىقىئۈچۈن،رەسمىھالداچۆچەكلەرنىڭتۈرلىرىيەنىتىپلىرىقاتارىدائىشلىتىشكەبولىدۇ.شۇنىسىئېنىقكى،سانجەھەتتىنكۆپسالماقنىئىگەللىگەنئەنئەنىۋىچۆچەكلەرنىڭتىپلىرىدەلمۇشۇبىرنەچچەخىلموتىفلاردىن11تەركىبتاپقان.تومپىسون:مۇكەممەلبولغانبىرچۆچەك(تىپ)بىرياكىبىرقانچەموتىفلارنىڭبىرىكىشىدىن،نىسبەتەنتۇراقلىققائېگەبولغانموتىفلاردىنتەركىب.تاپىدۇ،دەپقارايدۇئېلىمىزدەچۆچەكلەرنىڭتىپۋەموتىفلىرىنىسېستىمىلىقئايرىپكۆرسىتىپتەتقىققىلىشخىزمىتىئۆتكەنئەسىرنىڭ11-يىللىرىنىڭكىيىنكىيىرىمىدىن母题«باشلانغاندېيىشكەبولىدۇ.ئېنگىلىزتىلىدىكىMOTIFسۆزىخەنزۇتىلىغادېگەنسۆزبىلەنيېرىمئاھاڭ،يېرىممەنەئىپادىلەيدىغانتەرجىمەقىلىشئۇسۇلى».بىلەنئۆزلەشكەنئېلىمىزنىڭداڭلىقچۆچەكشۇناسئالىمىلىيۇشۇخۇا«خەلقئېغىزئەدەبىياتى:تەلىماتى»(论导学文间民)ناملىقكىتابىداموتىفھەققىدەتوختىلىپمۇنداقدەيدۇموتىف-چۆچەكلەردىكىئەڭكىچىكپروزىلىقئېلمىنىتبولۇپ،ئۇبىرئوبراز.بولىشىمۇ،بىرسىيۇژىتبولىشىمۇۋەياكىبىرخىلئارقاكۆرۈنۈشبولىشىمۇمۇمكىنئۇيەنەمۇنداقدەپكۆرسىتىدۇ:موتىفلارئۆزئالدىغامۇستەقىلمەۋجۇدبولۇپمۇ12.تۇرالايدۇ،ئۇبولساسىيۇژىتبىرلىكىدۇرداڭلىقماناستەتقىقاتچىسى،پروفېسورلاڭيىڭخانىمموتىفنىئىزاھلاپمۇنداق11“世界民间故事分类学”，汤普森，上海文艺出版社，2004年7月版，499页12“民间文学导论”，刘守华，长江文艺出版社，1997年5月版，38-45页18 كۆرسىتىدۇ:«دېققەتقىلىشقائەرزىيدىغىنىشۇكى،خەلقئېغىزئەدەبىياتىدىكىموتىف،بولۇپمۇسېلىشتۇرمائەدەبىياتتەتقىقاتىداكۆرسىتىلىدىغانموتىفلار:تۆۋەندىكىدەكئالاھىدىلىكلەرگەئېگە.بىرىنجى،ئوخشىمايدىغانئەسەرلەردەئوخشاشتەكراركۆرۈلىدۇ.ئىككىنجى،قائىدىلىشىپكېتىشتەكئالاھېدىلىككەئېگەبولىدۇئۈچىنجى،ئومومەنمولمەدەنىيەتمەنىسىگەۋەسېموۋوللۇقمەنىگەئېگە13.بولۇشتەكئالاھېدىلىككەئېگەبولىدۇيۇقۇرقىلاردىنشۇنىكۆرۈۋالالايمىزكى،موتىفئوخشاشبولمىغانئەسەرلەردەتەكراركۆرۈلىدىغان،مۇئەييەنمەدەنىيەتمەنىسىگەۋەسېمۋوللۇقمەنىگەئېگەبولغان،چۆچەكتىنچۆچەككەئۆتۈپيۈرەلەيدىغان،ئۇزۇنتارىخىئەنئەنىگەئېگەبولغان.ئەڭكىچىكسىيۇژىتبىرلىكىدۇرئۇيغۇرخەلقئېغىزئەدەبىياتىدىكىموتىفئۇقۇمىغاكەلسەك،ئۇيۇقۇرقىلاردەكئالاھىدىلىكلەردىنتاشقىرى،ئۇنىڭمەنەدائېرىسىداڭلىقئالىمتومپىسوننىڭموتىفقابەرگەنتەبىرىدەكئۇنچىۋالاكەڭمەنىدەقوللىنىلمايدۇ.بۇھەقتەپروفېسورئوسمانئىسمايىلتارىمئەپەندىنىڭ«ئۇيغۇرسېھىرلىكچۆچەكلىرىھەققىدەتەتقىقات»ناملىقكىتابىدامۇنداقدەپتوختالغان:تومپىسونسېھىرلىكھايۋانلار،يالماۋۇز،پەرىزات،كەنجىئوغۇل،ئۆگەيئاناقاتارلىقئوبرازلارنىڭ،شۇنداقلاخاسىيەتلىكنەرسە،.قەدىمكىئېتقاد،ئۆرپ-ئادەتقاتارلىقلارنىڭھەربىرىنىئايرىمموتىفھىسابلايدۇ»شۇنىڭئۈچۈنئۇئېيتىۋاتقانموتىفلارنىڭسانىبەككۆپبولۇپ،«موتىفئىندىكىسىگەسانى21مىڭموتىفكىرگۈزۈلگەن.ئۇيەنەمۇنداقدەپئەسكەرتىدۇ:بىزپەقەتتومپىسونئېيتقانموتىفنىڭئۈچىنچىتۈرى،يەنىمەلۇمبىرۋەقەلىكنىبىرموتىفدەپ13郎樱：《英雄的再生-突厥语族叙事文学中英雄入地母题研究》，内蒙古大学出版社，1991年版，5-7页19 قارىدۇق.(تومپىسونموتىفنىئۈچتۈرگەبۆلگەنبولۇپ،ئۇلار(8)چۆچەكلەردىكىئوبرازلار؛(2)ۋەقەلىككەمۇناسىۋەتلىكئارقاكۆرۈنۈش‹خاسىيەتلىكنەرسە،ئۆرپ-ئادەت،ئېتقادقاتارلىقلار›؛(1)يەككەبىرۋەقە.ئەمماچۆچەكلەردىكى14ھەرقانداقبىرۋەقەلىكموتىفبولىۋەرمەيدۇ.مەزكۇرماقالىدەئوسمانئىسمايىلئەپەندىنىڭبۇپىكىرىگەئاۋازقوشۇپ،موتىفنىڭئۈچىنجىتۈرى،يەنى-ئۇيغۇخەلقچۆچەكلىرىدەكۆپتەكرارلىنىدىغان،مۇئەييەنمەدەنىيەتئامىللىرىنىئۆزىگە.مۇجەسسەملىگەنچۈشكۆرۈشموتىفىھەققىدەمۇلاھىزەيۈرگۈزۈلدىقىسقىچەقىلىپئېيتقاندا،موتىفدېگىنىمىزچۆچەكلەردەكۆپتەكرارلىنىدىغان،مۇئەييەنمەدەنىيەتمەنىسىگەۋەسىموۋوللۇقھەمدەئۇزۇنتارىخىئەنئەنىگەئېگەبولغانئەڭكىچىكسىيۇژىتئېلمىنىتىدۇر.بۇماقالىدەيۇقۇردابايانقىلغانتەبىرلىرىۋەئالاھىدىلىكلىرىئاساسىدا،ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدەكۆپئۇچرايدىغانچۈشكۆرۈشموتىفىنىتىپىپچىقىپمۇلاھىزەيۈرگۈزۈلدى.بۇچۈشموتىفلىرىنىتېپىشخىزمىتىدەشىنجاڭخەلقنەشىرىياتىۋەمىللەتلەرنەشىرىياتىتەرىپىدىننەشىرقىلىنغان«ئۇيغۇرخەلقئېغىزئەدەبىياتىقامۇسى»(2115-يىللىق9-ئاي)،«ئۇيغۇر.خەلقچۆچەكلىرى»(81قىسىم)قاتارلىقلارماتىرىيالمەنبەسىقىلىندى14ئوسمانئىسمايىلتارىم،«ئۇيغۇرسىھىرلىكچۆچەكلىرىھەققىدەتەتقىقات»،شىنجاڭئۇنىۋېرسىتېتىنەشرىياتى،2111-يىلى5-ئاي،281-،288-بەتلەر20 موتىفبىلەنچۈشنىڭمۇناسىۋىتى.1خەلقئېغىزئەدەبىياتىنىڭئەڭمۇھىمژانېرلىرىدىنبىرىبولغانچۆچەكلەرئەمگەكچىخەلقنىڭئەقىل-پاراسىتىنىڭجەۋھىرى.گەرچەئۇنىڭكېلىپچېقىشتارىخىئەپسانە،رىۋايەتۋەقەدىمكىقوشاقلاردىنكىيىنكىدەۋرلەرگەمەنسۇپبولسىمۇ،.لېكىنئۇنىڭدايەنىلائىنسانلارنىڭتۇرمۇشىۋەپائالىيىتىيارقىنئەكىسئەتكەنموتىفخەلقئېغىزئەدەبىياتىئەسەرلىرىدە،جۈملىدىنخەلقچۆچەكلىرىدەكۆپئۇچىرايدىغان،كۆپتەكرارلىنىدىغانئەڭكىچىكۋەقەلىكئېلېمىنتىبولۇپ،موتىفلاردامۇئەييەندەرىجىدەمەلۇمبىرمىللەتنىڭقەدىمكىدەۋرلەردىكىكىشىلەرنىڭقەدىمكىتۇرمۇشئادەتلىرى،تۇرمۇشكۆز-قاراشلىرىشۇنداقلاقەدىمكىئىپتىدائىيئېتقادلىرىئەكىسئەتكەنبولىدۇ.چۈنكىموتىفنىڭخەلقئېغىزئەدەبىياتىئەسەرلىرىدىكىئەڭكىچىكۋەقەلىكئېلېمنىتىئىكەنلىكىدىنئىبارەتبۇخىلئالاھىدىلىكىمۇشۇنداقبولۇشنىبەلگىلىگەن.ئەڭمۇھىمىمۇكەممەلبىرچۆچەكبىرياكىبىرقاتارتەرتىپلىك15ۋەمۇقىملىشىپكەتكەنموتىفلارنىڭبىرىكمىسىدىنتۈزۈلگەنبولىدۇ.موتىفچۆچەكلەردەدەلمۇشۇنداقمۇھىمئورۇنداتۇرغانئىكەن،ئۇئىنسانلارتۇرمۇشىنىڭھەرقايسىساھەسىگەچېتىلىدۇ،ھەممۇئەييەندەرىجىدەمەدەنىيەتئامىللىرىنىئۆىگە.يۇغۇرىۋالغانبولىدۇمەدەنىيەتبولسابىرخىلئىجتىمائىيھادىسەبولۇپ،ئىنسانلارنىڭئۇزاقتارىخىيتەرەققىياتمۇساپىسىجەريانىدائىجادقىلغانمەھسۇلاتىدۇر.ئۇئىنسانلارنىڭئېلىم-پەن،دىنىي-ئېتقاد،ئەدەبىيات-سەنئەت،ئەدەپ-ئەخلاق،قائىدە-قانۇن،ئۆرپ-ئادەتقاتارلىقنۇرغۇنلىغانمەزمۇنلارنىئۆزئىچىگەئالىدۇ.ئۇيغۇر15“世界民间故事分类学”，汤普森，上海文艺出版社，2004年7月版，499页21 مەدەنىيىتىمۇئۇيغۇرخەلقىئۆزىنىڭئۇزاقتارىخىيتەرەققىياتىجەريانىدائىجادقىلغان.ۋەشەكىللەندۈرگەنمەدەنىيەتتۇرئۇيغۇرخەلقئېغىزئەدەبىياتىئۇيغۇرمەدەنىيىتىنىڭمۇھىمبىرتەركىبىيقىسمىبولۇپ،بۇماقالىدەتەھلىلقىلماقچىبولغانئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفلىرىداقەدىمكىئۇيغۇرخەلقىنىڭدىنى-ئېتقادۋەتۇتىمقاراشلىرى،تۇرمۇشئۆرپ-ئادەتلىرى،شەيئىلەرگەبولغانگۈزەللىكقاراشلىرىۋەچۈشەنچىسىقاتارلىقمەدەنىيەتكاتوگورىيىسىگەتەۋەنۇرغۇنمەزمۇنلارئەكىسئەتكەنبولىدۇ.چۈشبىلەنموتىفنىڭمۇناسىۋىتىگەكەلسەك،چۈشبايانلىرىغاقەدىمكىئەجدادلىرىمىزنىڭتۇرمۇشئادىتى،دىنىي-ئېتقادى،چۈشقارىشىقاتارلىقمەدەنىيەتئامىللىرىسىڭدۈرۈلگەچكە،چۆچەكلەردەتەسۋېرلەنگەنچۈشكۆرۈشۋەقەلىكىموتىفبولۇپ.شەكىللەنگەندېمەك،مەزكۇرماقالەئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىمەزمۇنىغاقارىتلغانتەتقىقاتبولۇپ،بۇيەردىكىچۈشبىلەنموتىفنىڭمۇناسىۋىتى-موتىفبىلەنمەدەنىيەتنىڭمۇناسىۋىتىدېمەكتۇر.يەنىچۈشمەزمۇنىدادائىمئۇچرايدىغان.ھەربىركىچىكتۈربىرموتىفبولۇپشەكىللەن22 باب.چۈشۋەئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىⅡماقالىنڭئالدىنقىبابىدانۇقتىلىققىلىپ،چەتئەلۋەئېلىمىزئالىملىرىنىڭچۈشۋەموتىفتوغرىسىدىكىچۈشەنچىسىۋەئېنىقلىمىسى،شۇنداقلامەزكۇماقالىدەمۇھاكىمەئېلىپبارماقچىبولغانئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفنىتەتقىققىلىشتىكىمەيدانىمىزئۈستىدەقىسقىچەتوختالدۇق.شۇمەيدانىمىزنىڭتۈرتكىسىدەئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى»ناملىق81كىتابنىئوقۇشنەتىجىسىدە،چۈشموتىفى«تەسۋىرلەنگەنچۆچەكتىن32پارچەچۆچەكتاللىۋىلىندى.ماقالىنىڭبۇقىسمىدابىز.توپلاپچىققانئاشۇنەتىجىلىرىمىزبىلەنئورتاقلىشىمىزئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفى.8ئۇيغۇرلارمولبولغانچۆچەكخەزىنىسىگەئىگە.مەزمۇنغاباي،رەڭدارئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىئۇزاقتارىخىيدەۋرنىڭمەھسۇلىبولۇپ،ئۇيغۇرلارنىڭمەنىۋىي.ھاياتىدائىنتايىنمۇھىمئورۇنداتۇرىدۇئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدەچۈشكەئائىتبايانلاركۆپئۇچرايدۇ.چۆچەكلەردىكىچۈشكەباغلانغانكەڭرىبايانلارقەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭچۈشقاراشلىرىنى،مەدەنىيەت،ئۆرپ-ئادەتلىرىنىچۈشىنىشتەمۇھىميىپئۇچىبىلەنتەمىنلەيدۇ.چۆچەكلەردەئىجتىمائىيتۇرمۇشتىكىخىلمۇ-خىلئىشلاربايانقىلىنىدۇ.بۇخىلھالەت.چۆچەكلەردىكىچۈشتەسۋىرلىرىدىمۇئۆزئىپادىسىنىتاپقانتۆۋەندە،مەزكۇرماقالىدەمۇھاكىمەقىلىشئۈچۈنتاللاپئېلىنغانچۆچەكلەرنى:تونۇشتۇرىمىز23 مۇھاكىمەقىلىنىدىغانچۆچەكلەرتىزىملىكى)چۈشكۆرۈشمۇتىفىبارچۆچەكلەر(مەنبەچۆچەكنامى،بەتسانى»ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى»(8-قىسىم)8.«يېرىلتېشىم،يېرىل«تومقاراكىتاب)191-بەت(شىنجاڭخەلقنەشىرىياتى،8995-يىل9-ئاينەشىرى»ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى»(8-قىسىم)8.«ياغاچئات«شىنجاڭخەلقنەشىرىياتى،8999-يىل88-ئاينەشىرى83-بەتئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى»(2-قىسىم)8.«بۇلبۇلگويا»39-،51-بەتلەر«»شىنجاڭخەلقنەشىرىياتى،8912-يىل2-ئاينەشىرى2.«ئالتۇنكوكۇللۇقبالابەت-815ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى»(3-قىسىم)8.«تادانبىلەنگۈل»93-بەت«»شىنجاڭخەلقنەشىرىياتى،8912-يىلى1-ئاينەشىرى2.«سەمەندەر،253-بەتلەر-255-231سودىگەرنىڭئوغلى»211-بەت«.1ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى»(5-قىسىم)8.«خاسىيەتلىكچۈش»88-بەت«شىنجاڭخەلقنەشىرىياتى،8911-يىلى1-ئاينەشىرى»ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى»(1-قىسىم)8.«ئونبەشياشلىقۋەزىر«شىنجاڭخەلقنەشىرىياتى،8915-يىلى3-ئاينەشىرى821-،822-بەتلەر24 »ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى»(3-قىسىم)8.«ئاتاۋەسىيىتى«،21-بەتلەر-21شىنجاڭخەلقنەشىرىياتى،8915-يىلى88-ئاينەشىرىكەنجىباتۇر»13-بەت«.2خاسىيەتلىكبۇلاق»211-بەت«.1»ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى»(1-قىسىم)8.«قارانىيەتلىكقېرىنداش«بەت-1شىنجاڭخەلقنەشىرىياتى،8915-يىلى88-ئاينەشىرىيۈزشېھىت»13-بەت«.2»مەلىكەقانخورھىكايىسى«.1بەت-833سالىقباي»891-بەت«.3»چىۋىنقانداقپەيدابولغان؟«.5بەت-228»شاھزادەبىلەنمەلىكە«.1بەت-232ساداتۋەئادات»213-بەت«.3ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى»(9-قىسىم)8.«گۈزەللىكبۇلىقى»2-بەت«شىنجاڭخەلقنەشىرىياتى،8913-يىلى8-ئاينەشىرى2.«قىلىچئۆمەر»821-بەت»ئاچكۆزشاھنىڭتوۋاقىلىشى«.1بەت-211ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى»(81-قىسىم)8.«سىرلىقچۈش»11-بەت«شىنجاڭخەلقنەشىرىياتى،8913-يىلى1-ئاينەشىرى2.«خاسىيەتلىكئالما»831-بەتئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى»(81-قىسىم)(تومكىتاب)8.«بىرشاھزادىنىڭمۇھەببەت«25 شىنجاڭخەلقنەشىرىياتى،8998-يىلى88-ئاينەشىرىيولىدىكىكەچۈرمىشى»311-بەتئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى»(83-قىسىم)8.«ئالتۇنئېگەر»33-بەت«شىنجاڭخەلقنەشىرىياتى،8991-يىلى88-ئاينەشىرى2.«ئېشەكباشپادىشاھ»218-بەت»ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى»(81-قىسىم)8.«شەمسىبىلەنپەرىزات«بەت-211شىنجاڭخەلقنەشىرىياتى،8991-يىلى2-ئاينەشىرىكۆڭۈلداش»221-بەت«.2يېتىمبالا»238-،«.1بەتلەر-231»ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى»(83-قىسىم)8.«لەئەلشاھبىلەنئىپارگۈل«بەت،813-بەتلەر-811شىنجاڭخەلقنەشىرىياتى،8991-يىلى28-ئاينەشىرى»ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى»(81-قىسىم)8.«غېرىببىلەنخوجىئىسكەن«،838-بەتلەر-823شىنجاڭخەلقنەشىرىياتى،2111-يىلى8-ئاينەشىرىئەڭگۈشتەر»852-بەت«.2سەنەبىلەنرەنا»811-بەت«.1زېرەك»281-بەت«.3خىزىرنىياز»225-بەت«.5شەمشەرشاھ»253-بەت«.1ئەسكەرتىش:«ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى»ناملىق18قىسىمكىتابنىكۆرۈپ(چىقىشنەتىجىسىدە،بىرقىسىمچۆچەكلەرنىڭمەزمۇنىۋەتېمىسىئوخشاشبولسىمۇكىتابقاتەكراركىرگۈزۈلگەن.يەنەبىرقىسىمكىتابلارداتېمىسىئوخشىمايدىغان،لىكىنمەزمۇنىئوپمۇ-ئوخشاشتۇرۇپمۇتەكرارانغانچۆچەكلەرجەدۋىلىگە26 ).كىرگۈزۈلمىدىئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفلىرىنىڭسىتاستىكاجەدۋىلىچۆچەكلەرنىڭنامىموتىفياغاچئات»،«بۇلبۇلگويا»،«سەمەندەر»،ئاپئاقساقاللىقنۇرانەبوۋاينىچۈشىدە«قارانىيەتلىكقىرىنداش»،«خاسىيەتلىككۆرۈشموتىفى«ئالما»،«شەمسىبىلەنپەرىزات»،«يېتىمبالا»،«لەئەلشاھبىلەنئىپپارگۈل»،«غېرىببىلەنغوجىئىسكەن»،«ئەڭگۈشتەر»،»شەمشەرشاھ»،«مەلىكەقانخور»،«زېرەك«كەنجىباتۇر»،«مەلىكەقانخور»،«سالىقچۈشىدەغايىپتىنئاۋازكېلىپتوغرايول«.باي»،«ساداتۋەئادات»،«قىلىچئۆمەر»،كۆرسىتىشموتىفىخاسىيەتلىكئالما»،«سەنابىلەنرەنا»،«»خىزىرنىياز»،«شەمشەرشاھ«بۇلبۇلگويا»،«خاسىيەتلىكبۇلاق»،«يۈزچۈشىدەگۈزەلقىز(ياكىيىگىت)ۋەياكى«.شېھىت»،«قىلىچئۆمەر»،«كۆڭۈلداش»،بىرەرقۇشنىكۆرۈپئاشىقبولۇشموتىفى»زېرەك«خاسىيەتلىكبۇلاق»،«قارانىيەتلىكچۈشىدەبۇلاقكۆرۈش(ئۆستەڭ،دەريا،كۆل«قىرىنداش»،«ساداتۋەئادات»،«گۈزەللىكقاتارلىقسۇبىلەنمۇناسىۋەتلىك.بۇلىقى»،«ئىشەكباشپادىشاھ»،«ئالتۇنچۈشلەرنىمۇئۆزئىچىگەئالىدۇ)موتىفىكوكۇلىلىقبالا»،«بۇلبۇلگويا»،سەمەندەر»،«كۆڭۈلداش»،«يېتىمبالا»،«»لەئەلشاھبىلەنئىپپارگۈل«بۇلبۇلگويا»،«سەمەندەر»،«خاسىيەتلىكچۈشىدەگۈزەلگۈل-گىياھلارنى،«بۇلاق»،«ئاچكۆزشاھنىڭتوۋاقىلىشى»،27 .بىرشاھزادىنىڭمۇھەببەتيولىدىكىباغۇ-بوستانلىقلارنىكۆرۈشموتىفى«كەچۈرمىشى»،«لەئەلشاھبىلەنئىپپارگۈل»،»زېرەك»،«سەمەندەر«تادانبىلەنگۈل»،«خاسىيەتلىكبۇلاق»،«چۈشىدەھايۋاننىڭئادەمگە،ئادەمنىڭ«.بىرشاھزادىنىڭمۇھەببەتيولىدىكىھايۋانغائۆزگىرىپقېلىشموتىفىكەچۈرمىشى»،«ئىشەكباشپادىشاھ»،»يېرىلتېشىم«سەمەندەر»،«ئەڭگۈشتەر»،چۈشىدەئىززەت-ئىكرامبىلەنبىر-بىرىگە«.شەمشەرشاھ»،«زېرەكسالامقىلىشموتىفى«كۆڭۈلداش»،«ئاچكۆزشاھنىڭتوۋاچۈشىدەئالتۇنبىلەنمۇناسىۋەتلىك«قىلىشى»،«سەمەندەر»،«ئاتاۋەسىيىتى»،شەيئىلەرنىياكىۋەقەلىكلەرنىكۆرۈش.غېرىپبىلەنغوجئىسكەن»موتىفى«غېرىپبىلەنغوجئىسكەن»،«ئەڭگۈشتەر»،چۈشىدەخۇداتىلغائېلىنىدىغانۋەدۇئا«بۇلبۇلگويا»،«مەلىكەقانخور»،قىلىشبايانلىرىتەسۋىرلەنگەنموتىف«خاسىيەتلىكئالما»،«غېرىپبىلەن«»غوجئىسكەن»،«زېرەك.بىرشاھزادىنىڭمۇھەببەتيولىدىكىچۈشىدەئاقرەڭكۆرۈشموتىفى«كەچۈرمىشى»،«يېرىلتېشىم»،«ياغاچئات»،«سەمەندەر»،«قارانىيەتلىكقىرىنداش»،«يېتىمبالا»،«لەئەلشاھبىلەنئىپارگۈل»،«غېرىپبىلەنغوجئىسكەن»،»ئەڭگۈشتەر»،«زېرەك»،«شەمشەرشاھ«غېرىپبىلەنغوجئىسكەن»،«لەئەلشاھچۈشىدەسانكۆرۈشموتىفى«.»بىلەنئىپارگۈل»،«سالىقباي»،«زېرەك28 گۈزەللىكبۇلىقى»،«سەمەندەر».چۈشىدەھىكمەتلىك،سېھىرلىككىتابكۆرۈش«.موتىفى.خاسىيەتلىكبۇلاق»،«شاھزادەبىلەنچۈشىدەپەرىزاتكۆرۈشموتىفى«مەلىكە»،«گۈزەللىكبۇلىقى»،«قىلىچ»ئۆمەرقارانىيەتلىكقىرىنداش»،«ساداتۋەچۈشىدەجۈمەكۈنىنىئۇلۇغلاشموتىفى«.»ئادات.بۇلبۇلگويا»،«يېرىلتېشىم»،چۈشىدەكەپتەرياكىقۇشكۆرۈشموتىفى«»خاسىيەتلىكبۇلاق»،«سەمەندەر«سەمەندەر»،«بىرشاھزادىنىڭمۇھەببەتچۈشىدەدەرەخلەرنى(شەمشاددەرىخى،سېدە«يولىدىكىكەچۈرمىشى»،«قارانىيەتلىكدەرىخى،ئۈجمەدەرىخى،سۆگەتدەرىخى)ياكىقىرىنداش».ئورمانلىقلارنىكۆرۈشموتىفىسودىگەرنىڭئوغلى»،«ئالتۇنئىگەر»،چۈشىدەقارانەرسەكۆرۈش،يەريېرىلىش،«.ئونبەشياشلىقۋەزىر»،«ئاتائىتكۆرۈشموتىفى«.»ۋەسىيىتىخاسىيەتلىكچۈش»،«سالىقباي».چۈشىدەئايۋەكۈننىكۆرۈشموتىفى«ئونبەشياشلىقۋەزىر»،«ئاتاچۈشىدەنانكۆرۈشموتىفى«.»ۋەسىيىتى29 ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفلىرىنىڭمەزمۇن.2جەھەتتىنتۈرلىرىبۇبابىنىڭئالدىنقىپاراگرافىدا،چۈشكۆرۈشموتىفىتەسۋېرلەنگەنچۆچەكلەرنىتونۇشتۇرۇپچىققانئىدۇق.ئەمدىبىزشۇچۆچەكلەرنىڭچۈشۋەقەلىكىبىلەن.تونۇشۇشبىلەنبىرگە،شۇچۈشلەرنىڭمەزمۇنىنىتۈرلەرگەئايرىپچىقىمىزچۈشكۆرۈشموتىفىدائىپادىلەنگەنچۈشتەسۋىرلىرىنىبىرمۇبىرسېلىشتۇرۇپچىقىشئارقىلىق،چۈشتەئەكىسئەتكەنمەزمۇنلارغائاساسەن،چۈشموتىفلىرى.تۆۋەندىكىدەك19خىلتۈرلەرگەبۆلۇپچىقىلدىئاپئاقساقاللىقنۇرانەبوۋاينىچۈشىدەكۆرۈشموتىفى.چۆچەكلەردىكىمەلۇم.8بىركىشىياكىباشپىرسۇناژ(كۆپىنچەھاللارداباشپىرسۇناژ)،مەلۇمسەپەرگەئاتلانغانداياكىخيىم-خەتەرگەيولۇققاندا،بىرچۈشكۆرىدۇ.چۈشىدەئاپئاقساقاللىق،يۈزلىرىنۇرانە،قولىداھاساتۇتىۋالغانخىزىرسۈپەتبوۋايئايانبولىدۇ-دە،ئۇنىڭغاتوغرايولكۆرسىتىدۇ.مەسىلەن:«ياغاچئات»،«بۇلبۇلگويا»،سەمەندەر»،«قارانىيەتلىكقىرىنداش»،«خاسىيەتلىكئالما»،«شەمسىبىلەن«پەرىزات»،«يېتىمبالا»،«لەئەلشاھبىلەنئىپپارگۈل»،«غېرىببىلەنغوجىئىسكەن»،.ئەڭگۈشتەر»،«شەمشەرشاھ»،«مەلىكەخانخور»،«زېرەك»قاتارلىقچۆچەكلەر«چۈشىدەغايىپتىنئاۋازكېلىپتوغرايولكۆرسىتىشموتىفى.چۆچەكتىكىباش.2قەھرىمانبىرەرمۈشكۈلئىشقائاتلانغانسەپىرىدەقاتتىقئۇيقىغاغەرقبولىدۇ-دە،غايىپتىنبىركىشىنىڭئاۋازىكېلىپتوغرايولكۆرسىتىدۇ.مەسىلەن:«كەنجىباتۇر»،«مەلىكەقانخور»،«سالىقباي»،«ساداتۋەئادات»،«قىلىچئۆمەر»،خاسىيەتلىكئالما»،«سەنابىلەنرەنا»،«خىزىرنىياز»،«شەمشەرشاھ»قاتارلىق«30 .چۆچەكلەرچۈشىدەگۈزەلقىز(ياكىيىگىت)ۋەياكىبىرەرقۇشنىكۆرۈپئاشىقبولۇش.1موتىفى.بۇخىلچۆچەكلەردەباشپىرسۇناژچۈشىدەئۆزئاشىقىنىياكىبىرەرگۈزەلقۇشنىكۆرۈپ،قەلبىگەمۇھەببەتئوتىچۈشىدۇ-دە،ئۇنىتېپىشئۈچۈنئىرادەباغلايدۇ.مەسىلەن:«بۇلبۇلگويا»،«خاسىيەتلىكبۇلاق»،«يۈزشېھىت»،«قىلىچ.ئۆمەر»،«كۆڭۈلداش»،«زېرەك»قاتارلىقچۆچەكلەرچۈشىدەبۇلاقكۆرۈش(ئۆستەڭ،دەريا،كۆلقاتارلىقسۇبىلەنمۇناسىۋەتلىك.3چۈشلەرنىمۇئۆزئىچىگەئالىدۇ)موتىفى.باشقەھرىماننىڭچۈشىدەمەلۇمبۇلاق،دەريا،كۆلقاتارلىقلارنىڭبىرەرىئايانبولىدىغانچۆچەكلەر.مەسىلەن:«خاسىيەتلىكبۇلاق»،«قارانىيەتلىكقىرىنداش»،«ساداتۋەئادات»،«گۈزەللىكبۇلىقى»،ئىشەكباشپادىشاھ»،«ئالتۇنكوكۇلىلىقبالا»،«بۇلبۇلگويا»،«سەمەندەر»،«كۆڭۈلداش»،«يېتىمبالا»،«لەئەلشاھبىلەنئىپپارگۈل»قاتارلىقچۆچەكلەردەمۇشۇ«.خىلبايانلارئۇچرايدۇچۈشىدەگۈزەلگۈل-گىياھلارنى،باغۇ-بوستانلىقلارنىكۆرۈشموتىفى.بەزى.5چۆچەكلەردەباشقەھرىمانگۈزەلباغلارغاكىرىپقالىدۇ.بەزىچۆچەكلەردەئاشىقىغاگۈلسۇنغانتەسۋىرلەربايانقىلىنغان،يەنەبەزىچۆچەكلەردەبولساخىزىرسۈپەتكىشىمەلۇمكىشىگەگۈلبېرىدۇ.مەسىلەن:«بۇلبۇلگويا»،«سەمەندەر»،خاسىيەتلىكبۇلاق»،«ئاچكۆزشاھنىڭتوۋاقىلىشى»،«بىرشاھزادىنىڭمۇھەببەت«»يولىدىكىكەچۈرمىشى»،«لەئەلشاھبىلەنئىپپارگۈل»،«زېرەك»،«سەمەندەر.قاتارلىقچۆچەكلەرچۈشىدەھايۋاننىڭئادەمگە،ئادەمنىڭھايۋانغائۆزگىرىپقېلىشموتىفى.بەزى.1چۆچەكلەردە،مەلۇمبىركىشىچۈشىدەئادەمنىڭھايۋانغائۆزگىرىپقالغانلىقىنىياكى31 ھايۋان(ياكىقۇشلار)نىڭئادەمگەئۆزگىرىپقالغانلىقىنىكۆرىدۇ.مەسىلەن:«تادانبىلەنگۈل»،«خاسىيەتلىكبۇلاق»،«بىرشاھزادىنىڭمۇھەببەتيولىدىكى.كەچۈرمىشى»،«ئىشەكباشپادىشاھ»،«يېرىلتېشىم»قاتارلىقچۆچەكلەر.چۈشىدەئىززەت-ئىكرامبىلەنبىر-بىرىگەسالامقىلىشموتىفى.3چۆچەكلەردىكىباشقەھرىمانچۈشىدەئاپئاقساقاللىق،خىزىرسۈپەتبوۋايلارنىكۆرىدۇ-دە،ئۇنىڭغا«ئەسسالامۇ-ئەلەيكۇم»دەپسالامبېرىدۇ،بوۋايمۇيىگىتنىڭسالىمىغاسالامبىلەنجاۋاپقايتۇرىدۇ.مەسىلەن:«سەمەندەر»،«ئەڭگۈشتەر»،.شەمشەرشاھ»،«زېرەك»قاتارلىقچۆچەكلەر«چۈشىدەئالتۇنبىلەنمۇناسىۋەتلىكشەيئىلەرنىياكىۋەقەلىكلەرنىكۆرۈش.8موتىفى.مەسىلەن:«كۆڭۈلداش»،«ئاچكۆزشاھنىڭتوۋاقىلىشى»،«سەمەندەر»،.ئاتاۋەسىيىتى»،«غېرىپبىلەنغوجئىسكەن»قاتارلىقچۆچەكلەر«چۈشىدەخۇداتىلغائېلىنىدىغانۋەدۇئاقىلىشبايانلىرىتەسۋىرلەنگەنموتىف.9بارچۆچەكلەر:«غېرىپبىلەنغوجئىسكەن»،«ئەڭگۈشتەر»،«بۇلبۇلگويا»،«مەلىكەقانخور»،«خاسىيەتلىكئالما»،«غېرىپبىلەنغوجئىسكەن»،«زېرەك»قاتارلىق.چۆچەكلەرچۈشىدەئاقرەڭكۆرۈشموتىفى.بۇخىلچۆچەكلەردىكىچۈشمەزمۇنىدائاق.81رەڭياخشىئىشلارغاسىمۋولقىلىنغان.مەسىلەن:«بىرشاھزادىنىڭمۇھەببەتيولىدىكىكەچۈرمىشى»،«يېرىلتېشىم»،«ياغاچئات»،«سەمەندەر»،«قارانىيەتلىكقىرىنداش»،«يېتىمبالا»،«لەئەلشاھبىلەنئىپارگۈل»،«غېرىپبىلەن.غوجئىسكەن»،«ئەڭگۈشتەر»،«زېرەك»،«شەمشەرشاھ»قاتارلىقچۆچەكلەرچۈشىدەسانكۆرۈشموتىفى.بۇخىلچۆچەكلەردىكىچۈشمەزمۇنلىرىدا.88قىرىق،توققۇزدىگەنسانلارئالاھىدەساندەپقارىلىدۇ.مەسىلەن:«غېرىپبىلەن32 .»غوجئىسكەن»،«لەئەلشاھبىلەنئىپارگۈل»،«سالىقباي»،«زېرەكچۈشىدەھىكمەتلىك،سېھىرلىككىتابكۆرۈشموتىفى.بۇخىلچۆچەكلەردە.12باشقەھرىمانچۈشىدەبىرھىكمەتلىككىتابنىكۆرىدۇ.ھەمدەشۇكىتابتادېيىلگىنى.»بويىچەئىشقىلىپ،مەقسىتىگەيېتىدۇ.مەسىلەن؛«گۈزەللىكبۇلىقى»،«سەمەندەرچۈشىدەپەرىزاتكۆرۈشموتىفى.بۇچۆچەكلەردە،باشقەھرىمانچۈشىدەبىر.83پەرىزاتنىكۆرىدۇ،پەرىزاتئۇنىڭغابىرەرئىشنىڭسىرىنىدەپبېرىدۇياكىبىرەرماھارەتنىئۈگىتىپقويىدۇ.مەسىلەن:«خاسىيەتلىكبۇلاق»،«شاھزادەبىلەن.مەلىكە»،«گۈزەللىكبۇلىقى»،«قىلىچئۆمەر»قاتارلىقچۆچەكلەرچۈشىدەجۈمەكۈنىنىئۇلۇغلاشموتىفى:«قارانىيەتلىكقىرىنداش»،«سادات.14.»ۋەئاداتچۈشىدەكەپتەرياكىقۇشكۆرۈشموتىفى.بۇخىلچۈشلەردەچۈشىدەكۆرگەن.15كەپتەرياكىقۇشباشقەھرىماننىياخشىلىققاباشلايدىغانياكىياخشىلقتىنبىشارەتبېرىدىغانتەسۋىرلەربار.مەسىلەن:«بۇلبۇلگويا»،«يېرىلتېشىم»،«خاسىيەتلىك.بۇلاق»،«سەمەندەر»قاتارلىقچۆچەكلەرچۈشىدەدەرەخلەرنى(شەمشاددەرىخى،سېدەدەرىخى،ئۈجمەدەرىخى،سۆگەت.16دەرىخى)ياكىئورمانلىقلارنىكۆرۈشموتىفى:«سەمەندەر»،«بىرشاھزادىنىڭ.»مۇھەببەتيولىدىكىكەچۈرمىشى»،«قارانىيەتلىكقىرىنداشچۈشىدەقارانەرسەكۆرۈش،يەريېرىلىش،ئىتكۆرۈشموتىفى.بۇخىل.17چۆچەكلەردىكىچۈشلەردەئىت،قارارەڭقاتارلىقلارئارقىلىقپادىشاھقاخەۋپ-خەتەرنىڭيىقىنلاپقالغانلىقىبىشارەتقىلىنىدۇ.مەسىلەن:«سودىگەرنىڭ.»ئوغلى»،«ئالتۇنئىگەر»،«ئونبەشياشلىقۋەزىر»،«ئاتاۋەسىيىتى.»چۈشىدەئايۋەكۈننىكۆرۈشموتىفى:«خاسىيەتلىكچۈش»،«سالىقباي.1833 .»چۈشىدەنانكۆرۈشموتىفى:«ئونبەشياشلىقۋەزىر»،«ئاتاۋەسىيىتى.19يۇقۇرقىتۈرلەر-ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىداتەسۋىرلەنگەنمەزمۇنلارغائاساسەنئايرىپچىقىلغانبولۇپ،ماقالىنىڭكېيىنكىبابىدامۇشۇتۈرلەرگەئاساسەنمۇھاكىمەئېلىپبېرىلىدۇ.يەنى،مۇشۇتۈرلەربويىچە،چۈشموتىفىغايۇشۇرۇنغان،قەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭدىنىي-ئېتقادى،تۇتىمچۈشەنچىلىرى،چۈشقارىشىۋەئۆرپ-ئادەتيۇسۇنلىرىنىڭخەلقچۆچەكلىردىكىچۈشموتىفىغا.بولغانتەسىرىمۇھاكىمەقىلىنىدۇ34 باب.ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىئۈستىدەⅢتەھلىلماقالىمىزنىڭبىرىنجىبابىدادېگىنىمىزدەك،موتىفلارنىڭمۇھىملىقىشۇموتىفتا.ئىپادىلەنگەنمەدەنىيەتھادىسىسىنىتەتقىققىلىشتىكىتەقەززاسىدائىپادىلىنىدۇئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىنىتەتقىققىلىشتىكىمەقسەتبولسا،CarlGustavJung(چۆچەكلەردەتەسۋىرلەنگەن،خەلقىمىزنىڭكوللىكتىپئاڭ-ئوتتۇرىغاقويغان«چوڭقۇرقاتلامدىكىكوللىكتىپيۇشۇرۇنئاڭ»)دىكىئارزۇئىستەكلىرى،شۇچۈشموتىفىغايۇشۇرۇنغانخەلقىمىزنىڭئجتىمائىيتورمۇشىدىكى.تۈرلۈكمەدەنىيەتئىزنالىرىنىقېزىپچىقىشتۇربىزماقالىمىزنىڭئالدىنقىبابلىرىداموتىفۋەچۈشتوغرىسىدىكىنەزەرىيەلەرنىئوتتۇرىغاقويۇشبىلەنبىرگە،مەزكۇرماقالىمىزداتەتقىققىلماقچىبولغانئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفلىرىنىرەتلەپۋەمەزمۇنىغائاساسەنتۈرلەرگەئايرىپچىققانئىدۇق.بۇبابتا،ئاشۇئايرىپچىققانۋەتۈرلەرگەبۆلگەنمەزمۇنلارئۈستىدەتەپسىلىتوختىلىپ،ئۇلارنىڭكېلىپچىقىشى،ئۇيغۇرلارنىڭمەدەنىيىتى،دىننىي-ئېتقادى،ئۆرپ-ئادەتلىرىبىلەنبولغانمۇناسىۋىتىھەمدەشۇچۈشتەسۋىرىدەئەكىسئەتكەنگۈزەللىكقارىشىقاتارلىقبىرقانچەتەرەپلەردىننوقتىلىق.مۇھاكىمەيۈرگىزىمىز35 ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىدائىپادىلەنگەنمەدەنىيەت.8ئامىللىرىمەدەنىيەتناھايىتىكەڭمەنىلىكئۇقۇمبولۇپ،ئۇنىڭغامۇقىمبىرتەبىربېرىشناھايىتىقىيىنمەسىلىلەرنىڭبىرى.بۈگۈنكىكۈنگەقەدەرنۇرغۇنلىغانپەيلاسوپ،ئىنسانشۇناس،جەمئىيەتشۇناس،فولكلورشۇناس،تىلشۇناسۋەتارىخشۇناسقاتارلىقلارھەرساھەكەسىپتىكىئالىملارھەرقايسىتەرەپتىنمەدەنىيەتتىنئىبارەتبۇھادىسىگەتەبىربەرگەنبولسىمۇ،لېكىنھازىرغاقەدەرئومۇملاشقان،قايىلقىلارلىقبىرتەبىرمەيدانغاكەلگىنىيوق.مەلۇمسىتاستىكىغائاساسلانغاندا،ھازىرغاقەدەرمەدەنىيەتكەبېرىلگەنتەبىرئىككىيۈزدىنئاشىدىكەن.ھازىرقىزامانئۇيغۇرئەدەبىيتىلىداقوللىنىۋاتقانمەدەنىيەتئاتالغۇسىئەرەپتىلىدىنقوبۇلقىلىنغان.كەڭمەنىدىنئىيتقاندا،مەدەنىيەتئىنسانلارجەمئىيىتىنىڭتارىخىيئەمەلىيىتىجەريانىدايارتىلغانماددىيۋەمەنىۋىيبايلىقلىرىنىڭيىغىندىسىدېمەكتۇر؛تارمەنىدىنئىيتقاندا،مەدەنىيەتجەمئىيەتنىڭئىدېئولوگىيىسىۋەشۇنىڭغامۇناسىپكەلگەنتۈزۈم،تەشكىلىيئاپپاراتلاردېمەكتۇر.بۇتەبىرلەرگەقارىغاندا،مەدەنىيەتبىرخىل16....تارىخىيھادىسە،ھەربىرجەمئىيەتنىڭئۆزىگەمۇناسىپمەدەنىيىتىبولىدۇدېمەك،يۇقارقىبايانلارنىيىغىنچاقلىغاندا،مەدەنىيەتبىرخىلئىجتىمائىيھادىسەبولۇپ،ئىنسانلارنىڭئۇزاقتارىخىيتەرەققىياتمۇساپىسىجەريانىدائىجادقىلغانمەھسۇلاتىدۇر.ئۇئىنسانلارنىڭئېلىم-پەن،دىنىي-ئېتقاد،ئەدەبىيات-سەنئەت،قائىدە-قانۇن،ئەدەپ-ئەخلاق،ئۆرپ-ئادەتقاتارلىقنۇرغۇنلىغانمەزمۇنلارنىئۆزئىچىگەئالىدۇ.ئۇيغۇرمەدەنىيىتىئۇيغۇرخەلقىئۆزىنىڭئۇزۇنمۇددەتلىكتارىخىي16ئىمىنتۇرسۇن،«قەدىمكىئۇيغۇرمەدەنىيىتى»،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،2111-يىلى3-ئاينەشرى،.،85-بەتلەر-8336 تەرەققىياتمۇساپىسىجەريانىدا،ئىجادقىلغانۋەشەكىللەندۈرگەنبىرخىلمەدەنىيەتبولۇپ،بۇخىلمەدەنىيەتئىزنالىرى،ئۇيغۇرئەمگەكچىخەلقىئەقىل-پاراسىتىنىڭ.جەۋھىرىبولغانئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىگەسىڭىپكەتكەنئۇيغۇرخەلقئېغىزئەدەبىياتىئۇيغۇرمەدەنىيىتىنىڭمۇھىمبىرتەركىبىقىسىمىبولۇپ،ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىنىڭموتىفلىرىجۈملىدىنچۈشكۆرۈشموتىفىدىكىمەدەنىيەتئىزنالىرىنىتېپىپچىقىشھەمشۇنىڭغامۇناسىۋەتلىكمەسىلىلەرگەجاۋاپبېرىشناھايىتىياخشىئىلمىيقىممەتكەئىگە.موتىفبىلەنمەدەنىيەتنىڭمۇناسىۋىتىناھايىتىزىچبولۇپ،بىزخەلقئېغىزئەدەبىياتىتەتقىقاتىدا،ئەسەرلەرنىڭموتىفىنىكۆرستىپقويۇشبىلەنلاچەكلىنىپقالماستىن،ئاشۇموتىفلارئۆزئىچىگەئالغانمەدەنىيەتئامىللىرىنىتېپىپچىقىشىمىزۋەشۇئۈستىدەمۇھاكىمەيۈرگۈزىشىمىززۆرۈر.شۇندىلائۇيغۇرخەلقئېغىزئەدەبىياتىتەتقىقاتىۋەئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىتەتقىقاتىدايېڭىبىريۇقىرىپەللىگەچىقالايمزۋەتەتقىقاتمېتوتىدايېڭىچەئۇسلۇبيارىتالايمىز.بىزمەزكۇرماقالىمىزداتەتقىققىلماقچىبولغانئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىمۇمۇئەييەنئادەتتۈسىنى،سىمۋوللۇقمەنىنىۋەئالاھىدەمەدەنىيەتتىندۇرمىسىنىئۆزىگەمۇجەسسەملىگەنبولۇپ،چۆچەكلەردەتەسۋىرلەنگەنچۈشموتىفىبىلەنئۇيغۇرمەدەنىيىتىنىڭمۇناسىۋىتىتۆۋەندىكىبىرقانچەنوقتىلاربويىچەچۈشەندۈرىلىدۇ؛دىنىي-ئېتقادنوقتىسىدىنتەھلىل.aدىن-ئىنسانلارنىڭئىجتىمائىيتۇرمۇشىدائىنتايىنمۇھىمۋەھەلقىلغۇچرولئوينايدىغانمۇھىمئامىللارنىڭبىرىبولۇپ،مەلۇمبىررايۇنياكىمەلۇمبىرقەۋىمنىڭقانداقدىنغائېتقادقىلىشىشۇقەۋىمياكىرايۇننىڭپۈتكۈلئىجتىمائىيجەمئىيەتتۈزۈلمىسى،مەدەنىيىتى،مىللىيپىسخىكىسىقاتارلىقنۇرغۇنتەرەپلەرگەبىۋاستە37 تەسىركۆرسىتىدىغانمۇھىمئامىلدۇر.شۇنداقبولغانئىكەندىننىڭئىنسانلارتۇرمۇشىداتۇتقانئورنىغاھەرگىزسەلقاراشقابولمايدۇ.ئۇيغۇرخەلقىقەدىمدىنتاھازىرغىچەنۇرغۇنلىغاندىنلارغائىشەنگەن،كۆپدىنغائېتقادقىلغان.ئۇلارتەڭرىدىنى،شاماندىنى،مانىدىنى،زورئاستىردىنى،بۇددادىنى،ئىسلامدىنىقاتارلىقلاردىنئىبارەت.ئاشۇكۆپدىنلارۋەۋەكۆپخىلمەدەنىيەتلەربىلەنيۇغۇرۇلغانئۇيغۇرمەدەنىيىتىئىنتايىنمۇرەككەپۋەئۆزگىچەبولۇپ،ئۇقەدىمدىنتارتىپتابۈگۈنگىچەئۇيغۇرخەلقىنىڭئىجتىمائىيتۇرمۇشىداياكىئۇنداقياكىمۇنداقشەكىللەربىلەنساقلىنىپكەلمەكتە.بىزئۇيغۇرمەدەنىيىتىنىڭئۇيغۇرخەلقئېغىزئەدەبىياتىدىكىئىپادىسىۋەخەلقئېغىزئەدەبىياتىئەسەرلىرىنىڭئارقىغايۇشۇرۇنغانمەدەنىيەتئامىللىرىغاجاۋاببېرىمىزدەيدىكەنمىزچوقۇمئۇيغۇرخەلقىنىڭقەدىمكىدىنىي-ئېتقادلىرىۋەچۈشەنچىلىرىبىلەنتونۇشۇپچىقىشىمىزۋەئۇنىڭتېگىگە.يېتىپ،ئەقلىيتەپەككۇرقىلىشىمىززۆزۈرئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىدائەكىسئەتكەندىنىي-ئىتقادچۈشەنچىلىرىدەكۆپۈنچەشاماندىنى،مانىيدىنى،بۇددادىنى،ئىسلامدىنلىرىنىڭتەسىرىۋەقەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭبىرقىسىمتۇتىمئېتقادچۈشەنچىلىرنىڭتەسىرىبىرقەدەركۆپسالماقنىئىگەللەيدىغانبولۇپ،تۆۋەندەبىرنەچچەمىسالئارقىلىق.تەھلىلئېلىپبارىمىزغېرىپبىلەنغوجئىسكەن»،«ئەڭگۈشتەر»،«بۇلبۇلگويا»،«مەلىكە«قانخور»،«خاسىيەتلىكئالما»،«زېرەك»قاتارلىقچۆچەكلەردىكىچۈشمەزمۇنىدائاللاھنىڭنامىتىلغائېلىنپدۇئاقىلىنىدۇ.«ياغاچئات»،«بۇلبۇلگويا»،سەمەندەر»،«قارانىيەتلىكقىرىنداش»،«خاسىيەتلىكئالما»،«شەمسىبىلەن«پەرىزات»،«يېتىمبالا»،«لەئەلشاھبىلەنئىپپارگۈل»،«غېرىببىلەنغوجىئىسكەن»،38 ئەڭگۈشتەر»،«شەمشەرشاھ»،«مەلىكەخانخور»،«زېرەك»قاتارلىق«.چۆچەكلەردىكىچۈشموتىفىدائىسلامدىنىدىكىخىزىرسۈپەتبوۋايلارتەسۋىرلىنىدۇقارانىيەتلىكقىرىنداش»،«ساداتۋەئادات»دىكىچۈشموتىفىدائىسلامدىنىدىكى«.ئۇلۇغكۈندەپقارالغانجۈمەكۈنىنىئۇلۇغلاشتوغۇرىسىدىكىبايانلاربارسەمەندەر»،«ئەڭگۈشتەر»،«شەمشەرشاھ»،«زېرەك»قاتارلىقچۆچەكلەردەبولسا«ئىسلامدىنىدىكىئۆز-ئاراسالامقىلىشسۆزلىرىبولغان«ئەسسالامۇئەلەيكۇم،ۋەئەلەيكۇمئەسسالام»سۆزلىرىنىئۇچرىتىمىز.مەسىلەن،«بۇلبۇلگويا»ناملىق)چۆچەكتىكىئىككىنچىچۈش(«ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى2»كىتابنىڭ21-بېتىتەسۋىرىگەقاراپباقايلى:بالاكۆلبويىدىكىگۈللەرنىڭئارىسىدايېتىپكۆزىئۇيقىغاكېتىپتۇۋەمۇنداقبىرچۈشكۆرۈپتۇ:ئۇنىڭئالدىغائاپئاقكېيىنگەن،ئاقسەللە:ئورىغان،ئاپئاقساقاللىقبىربوۋايھاساتايىنىپكېلىپبالام،سەنخەتەرلىكجايغاكېلىپقالدىڭ،نىمەئۈچۈنۋەنىمەئىزدەپبۇيەرگە-كېلىپيۈرىسەن؟-دەپسوراپتۇ.بالابۇلبۇلگويانىئىزلەپكەلگەنلىكىنىئېيتىپ.بېرىپتۇھەي،بالام،-دەپتۇبوۋاي،-قىيىننەرسىنىئىزلەپكەپسەن،چۈنكىئۇ-دىۋىلەرنىڭپادىشاھىنىڭيانبېغىدا،ئۇنىئالماقچىبولۇپكەلگەنناھايىتىكۆپئادەملەردىۋىلەرنىڭقولىدائۆلۈپكەتكەن.لېكىنسەنبىرئىلاجىنىقىلىشىڭمۇمكىن.ئۇنىڭئۈچۈنبۇنداققىل:ھەركۈنىكۈنقىزىغانۋاقىتتايېنىڭدىكىشۇكۆلگەئىككىكەپتەرئۇچۇپچۈشۈپچۆمۈلۈپئوينايدۇ،بۇلارئەنەشۇدىۋىلەرپادىشاھىنىڭقىزلىرى.سەنسەزدۈرمەيئۇلارنىڭكىيىملىرىنىئېلىۋال-دە،قولىدىكىئۈزۈكلىرىنىسوراپتۇرىۋال.ئۈزۈكنىئالمايتۇرۇپكىيمنىقايتۇرۇپبەرمىگىن،بولمىسائۆزۈڭھالاكبولىسەن.خوپ،بالام،مەقسىتىڭگەيەتكىن،ئامىنئاللاھۇ39 .ئەكبەربوۋايدۇئاقىلىپتۇ-دە،غايىپبولۇپتۇ.يۇقۇرقىچۈشنىروڭگنىڭ«چوڭقۇرقاتلامدىكىكوللىكتىپيۇشۇرۇنئاڭ»نەزەرىيىسىبويىچەتەھلىلقىلغاندا؛چۈش-شەخىسنىڭتارىخىغاۋەتۇغماخاھىشىغامەركەزلىشىپقالماستىن،پۈتۈنئىنسانىيەتنىڭئومومىيخاھىشىبىلەنباغلىنىشلىق.دېمەكبۇچۈشكۆرگۈچىنىڭچۈشىدەئايانبولغاندىنىيئېتقادقارشىپەقەتشۇشەخىسنىڭيۇشۇرۇنئېڭىنىڭچۈشتەئەكىسئېتىشىبولماستىن،بەلكىشۇچۆچەكلەرنىياراتقانقەدىمكىئاتا-بوۋىلىرىمىزنىڭكوللىكتىپيۇشۇرۇنئېڭىغاسىڭىپكەتكەندىنىيئېتقادىنىڭ.ئىپادىلىنىشىدۇرتۇتىمئېتقادچۈشەنچىلىرنىڭتەسىرىدېگەندە،ئۇيغۇرلارنىڭقەدىمدەئاي،كۈنگەتېۋىنىشى،كىيىك،قۇشلارنى،دەرەخلەرنىتۇتىمقىلىپتېۋىنىشقاتارلىققەدىمكىتۇتىمقاراشلىرىنىڭتەسىرىئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىدىمۇئەكىسئەتكەن.«خاسىيەتلىكچۈش»،«سالىقباي»چۆچەكلىرىدىكىچۈشىدەئايۋەكۈننىكۆرۈشبايانى،«بۇلبۇلگويا»،«يېرىلتېشىم»،«خاسىيەتلىكبۇلاق»،سەمەندەر»قاتارلىقچۆچەكلەردىكىچۈشىدەقۇشكۆرۈشبايانىۋە«سەمەندەر»،«»بىرشاھزادىنىڭمۇھەببەتيولىدىكىكەچۈرمىشى»،«قارانىيەتلىكقىرىنداش«قاتارلىقچۆچەكلەردىكىچۈشىدەدەرەخۋەئورمانلارنىكۆرۈشبايانلىرىبارھەمبۇچۈشلەرياخشىلىقتىندېرەكبېرىدۇ.مەسىلەن:«خاسىيەتلىكچۈش»ناملىق:چۆچەكتىكىچۈشتەسۋىرىگەقاراپباقايلى:بىركۈنىتازبالامۇنداقچۈشكۆرۈپتۇئۇنىڭئوڭتەرىپىدەكۈن،سولتەرىپىدەئايياتارمىش،ئۇبىردەمكۈننىبىردەمئاينىقۇچاقلايمىش....ئۇبۇچۈشىنىئەتتىگەندەئورنىدىنتۇرۇپلائانىسىغائېيتىپتۇ.ئانا:بالىسىغا40 سەنبىرخاسىيەتلىكچۈشكۆرۈپسەن،دەپتۇ.بۇچۈشنىتەھلىلقىلىدىغان-بولساق،فىروئىد:«چۈشئارزۇغايەتمەكتۇر.چۈش-بېسىلىپقالغانئارزۇنىڭئىپادىلىنىشىۋەقىلىپلاشقانھەرخىلسىمۋولى،بېسىلىپقالغانيۇشۇرۇنئاڭپائالىيىتىنىڭئەڭئومومىيۈزلۈكئىپادىسى»دەپقارىغان.بۇچۈشنىڭشۇچۆچەكتىكىتەبىرىگەقارايدىغانبولساق،تازبالىنىڭمەلىكەبىلەنتويقىلىدىغانلىقىدىنبىشارەتبەرگەن.دېمەك،تازنىڭكۆرگەنبۇچۈشىئۇنىڭئارزۇسىنىڭقىنىشىدۇر.بۇچۆچەكتىكىئايۋەكۈننىڭياخشىلىققابىشارەتبولۇپتەسۋىرلىنىشىدىكىسەۋەب،ئەجدادلىرىمىزنىڭتەبىئەتئېتقادچىلىقىدىكىكۈنتەڭرىۋەئايتەڭرىنىئۇلۇغلاش.ئىددىيىسىنىڭتەسىرىدۇريەنە«بىرشاھزادىنىڭمۇھەببەتيولىدىكىكەچۈرمىشى»ناملىقچۆچەكتىكى.چۈشبايانىغاقاراپباقايلى:«شاھزادەبىركىچىسىئاجايىپبىرچۈشكۆرۈپتۇچۈشىدەمۇنداقبىرئىشكۆرۈپتۇ:شاھزادەيارەنلىرىبىلەنئوۋغاچىقىپتۇ.ئۇلاريول.يۈرۈپقويۇقبىرئورمانئىچىگەكىرىپقاپتۇ.ئورمانلىقتىنبىركېيىكچىقىپتۇشاھزادەھەمرالىرىغاكېيىكنىقورشاپتىرىكتۇتۇشقابۇيرىغانمىش،كېيىكقورشاۋدىنبۆسۈپچىقىپكېتەلمەيئاخىرشاھزادىنىڭبېشىئۈستىدىنسەكرەپئۆتۈپقاچقانمىش،شاھزادەھەمرالىرىدىنئايرىلىپكېيىكنىقوغلىغانمىش،ئۇكېيىكنىقوغلاپھەمرالىرىدىنكۆپئۇزاپكەتكەندەكېيىكبىردىنلا،ئاغزىدىنبالتېمىپ،ئاھۇكۆزىدىننۇريېغىپ،سۇمبۇلچاچلىرىيەرگەسۆرىلىپتۇرغان،ئاقشايىكۆڭلەككىيگەن،ئايدېسەئايئەمەس،كۈندېسەكۈنئەمەسبىرگۈزەلساھىپجامالغائايلىنىپ،بىردەستەقىزىلگۈلنىتۇتۇپكۈلگىنىچەشاھزادىگەقاراپتۇرغانمىش......»يۇقۇرقىچۈشبايانىداكېيىكنىڭتەسۋىرلىنىشىدىكىسەۋەبشۇكى،يايلاقمەدەنىيىتىدىكىشاماندىنىھەمىشەھايۋاننىبولۇپمۇ،ئۆزمىللىتى41 توتېمقىلغانھايۋاننىئۆزلىرىنىڭئەجدادىدەپقارايدۇ.ئېغىزئەدەبىياتىمىزدىكى.خېلىكۆپمىفلاردابۇغا-كېيىكبىلەنزىچباغلىنىشقائىگەكارتىنلارئۇچراپتۇرىدۇ)مەسىلەن،«ئىرقبىتىگ»دەمۇنداقچۈشتەبىرىبار:«يارغۇن(ياۋابوغا-كېيىكمەن،يازلىقىتاققاچىقىپيايلايمەن،خۇشالمەن،دېگۈدەك.بىلىڭلاركى،بۇئەزگۈ(ياخشىلىق).بۇچۈشتەبىرىدەكېيىكنىڭشادلىقىياخشىلىقبىشارىتىقىلىنغان.بۇيەردەبۇغا-كېيىكنىئۇلۇغلاشقاراشلىرىنىڭئىزنالىرىيارقىنئەكىس17ئەتكەن.دېمەكيۇقۇرقىچۆچەكتەتەسۋېرلەنگەنچۈشىدەكېيىكنىكۆرۈشمۇدەل.شاماندىنىدىكىكېيىكنىئۇلۇغلاشقارىشىدىنكەلگەندېيىشكەبولىدۇئۇنىڭدىنباشقا،«خاسىيەتلىكبۇلاق»،«قارانىيەتلىكقىرىنداش»،«ساداتۋەئادات»،«گۈزەللىكبۇلىقى»،«ئىشەكباشپادىشاھ»،«ئالتۇنكوكۇلىلىقبالا»،بۇلبۇلگويا»،«سەمەندەر»،«كۆڭۈلداش»،«يېتىمبالا»،«لەئەلشاھبىلەن«ئىپپارگۈل»قاتارلىقچۆچەكلەردىكىچۈشموتىفىدا،باشقەھرىماننىڭچۈشىدەمەلۇمبۇلاق،دەريا،كۆلقاتارلىقسۇبىلەنمۇناسىۋەتلىكشەيئىلەرئايانبولىدۇۋەياخشىلىقتىنبىشارەتبىرىدۇ.بۇچۆچەكلەردىكىچۈشموتىفلىرىداقەدىمكى.ئۇيغۇرلارنىڭسۇئېتقادچىلىقچۈشەنچىلىرىتوغرىسىدائۇچۇرلارغائىرىشەلەيمىز:مەسىلەن،«خاسىيەتلىكبۇلاق»چۆچىكىگەقاراپباقايلىكۈنلەرنىڭبىركۈنىبوۋايچۈشكۆرۈپتۇ.چۈشىدەبىرئاجايىپقۇشكۆرۈپتۇ.قۇش.بوۋاينىڭبېشىدائايلىنىپئۇچۇپتۇ،بوۋايقۇشقاھەۋەسلىنىپكەينىدىنمېڭىپتۇماڭا-ماڭاھاۋاسىئىنتايىنساپ،چىرايلىقبىرچىمەنلىككەبېرىپقاپتۇ.قارىغۇدەكبولساتۆتئەتراپىياپ-يېشىل،كۆزنىقاماشتۇرغىدەكرەڭگارەڭگۈللەرئېچىلغان،سۈپسۈزۈكسۇلارشىلدىرلاپئېقىپتۇرغانگۈزەلبىرباققاكىرىپقاپتۇ.بوۋايئالدىغا17ئابدۇبەسىرشۈكۈرى،سۇلايمانھېلىمنىياز«پالنامەۋەقەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭدۇنياقاراشلىرى»،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،2111-يىلى9-ئاينەشىرى،811-بەت42 ماڭغانچەدىمىغىغائىپار-زەپەنىڭپۇرىقىخۇشپۇراقلىرىئۇرۇلۇپتۇ.قارىغۇدەكبولسا»......مىھرىگىيالاربۇلۇقئۆسكەنبىرجايدابىرئىسىلبۇلاقپارقىراپتۇرغۇدەكيۇقۇرقىچۈشبايانىداسۇ،بۇلاقنىكۆرۈش-ئەجدادلىرىمىزنىڭسۇنىئۇلۇغلاشچۈشەنچىسىنىڭتەسىرىدىنبولۇپ،سۇنىڭئىنسانتۇرمۇشىداكەمبولسابولمايدىغانمۇھىمئورنىۋەئۇنىڭمەنبەسىنىڭسىرلىقبولۇشىئىپتىدائىيئىنسانچۈشەنچىسىدەسۇئىلاھى»نىڭكارامىتىدەپقارالغان.نەتىجىدەسۇنىمۇقەددەسبىلىپ،دەريا،«دېڭىز،بۇلاق،كۆل،يامغۇرقاتارلىقلارنىئىلاھلاشتۇرغان.نەتىجىدەقەدىمكىئەجدادلىرىمىزنىڭبۇخىلسۇئىتقادچىلىققارىشىچۆچەكلىرىمىزدىكىچۈش.موتىفلىرىدىمۇئىپادىلەنگەنئۆرپ-ئادەتنوقتىسىدىنتەھلىل.bئۆرپ-ئادەتئېتقادنىيادروقىلغانبىرخىلپىسخىكئامىل.ئۇدۇنيادىكىھەرقايسىمىللەتلەردەئومومىيۈزلۈكمەۋجۇتبولغانبىرخىلمەدەنىيەتھادىسىسىھىسابلىنىدۇ.ئۇيغۇرلارقەدىمكىمەدەنىيەتلىكمىللەتلەرنىڭبىرى.ئۇلارئۆزلىرىنىڭئۇزاقمۇددەتلىكتارىخىيتەرەققىياتجەريانىداكۆپخىلدىنلار،كۆپخىلمەدەنىيەتلەرنىڭتەسىرىگەئۇچرىغاچقامۇرەككەپۋەقويۇقمىللىيئۆرپ-ئادەتلەرنىشەكىللەندۈرگەن.قەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭئۆرپ-ئادەتتوغرىسىدىكىقاراشلىرىئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىنىڭمەزمۇنىغاسىڭىپكەتكەن.تۆۋەندەبىزئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىدابايانقىلىنغانئۆرپ-ئادەتكەمۇناسىۋەتلىك.مىساللارنىكۆرسىتىپئۆتىمىزنان-ئۇيغۇرخەلقىنىڭيېمەكلىكلىرىئىچىدەئۇزۇنتارىخقائىگەبولۇشبىلەنبىرگە،يەنەئاساسلىقئەنئەنۋىيېمەكلىكنىڭبىرىبولۇپ،«ئونبەشياشلىقۋەزىر»،ئاتاۋەسىيىتى»قاتارلىقچۆچەكلەردىكىچۈشموتىفىدا،پادىشاھنىڭچۈشىدەبىر«43 لېگەننانبىرلېگەنئاشتەسۋىرلەنگەنبولۇپ،بۇئارقىلىققەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭيىمەك-ئىچمەكئۆرپ-ئادەتمەدەنىيىتىنىڭخەلقچۆچەكلىرىدىكىئورنىنىكۆرىۋالغىلىبولىدۇ.شۇنداقلائۇيغۇرلارنانمەدەنىيىتىنىڭئاشۇچۆچەكلەرپەيدا.بولۇشتىنئىلگىركىۋاقىتتىلاپەيدابولغانلىقىنىڭدەلىلىدۇرقەدىمكىئۇيغۇرلاردىكىئېتقادئادەتلىردىن-خاسىيەتلىكسانچۈشەنچىسنىڭئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىغابولغانتەسىرى.يەنى،ئۇيغۇرلارئىتقاد»قىلغاندىنلارنىڭتەسىرىدەپەيدابولغانخاسىيەتلىكسان«يەتتە»،«ئۈچ»،«قىرىقلارچۈشموتىفىدابايانقىلىنغان.مەسىلەن:«لەئەلشاھبىلەنئىپارگۈل»،«غېرىببىلەنغوجئىسكەن»قاتارلىقچۆچەكلەردەقەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭخاسىيەتلىكسانچۈشەنچىسىچۈشمەزمۇنىغابىرلەشتۈرۈلۈپبايانقىلىنغان.يەنى،بۇخاسىيەتلىكسانچۈشەنچىسىبىردىنلاپەيدابولماستىنقەدىمكىدەۋردىكىدىنىيئېتقادلارئاساسىداپەيدابولغان.خاسىيەتلىكسان«يەتتە»چۈشەنچىسىئاساسەنئىسلامدىنىمۇراسىملىرىۋەئادەتلىرىبىلەنزىچمۇناسىۋەتلىك.چۈنكى،ئۇيغۇرلارئارىسىغائىسلامدىنىتارقىلىشتىنبۇرۇنقىخاتىرىلەردە«يەتتە»نىڭسىرلىقخارەكتىرگەئىگەبولغانلىقىھەققىدىكىمەلۇماتلارئۇچرىمايدۇ.سىرلىقسان«قىرىق»چۈشەنچىسىبىرەردىنىيئېتقادبىلەنباغلانمايدۇ.ئۇپەقەتئۇيغۇرلارنىڭقەدىمكىمەدەنىيەتكاتوگورىيىسىگەتەئەللۇق.ئۇيغۇرلارنىڭقەدىمكىچۈشەنچىسىدە«قىرىق»سانى«ئەڭكۆپ»،«چەكسىز»دېگەنمەنىگەئىگەبولۇپ،ئۇخەلقىمىزنىڭئىپتىدائىيتەسەۋۋۇرىدىكىئەڭچوڭساننىڭچېكى،دەپقارالغان«ئون»سانىنىڭئالەمنىڭتەرىپىگەتەكرارقوشۇلىشىياكىكۆپەيتىلىشىئارقىلىقكېلىپچىققان.ئۇيغۇرلارنىڭقەدىمكىئىپتىدائىيچۈشەنچىسىدىكىتۆتتەرەپقارىشىئالەمنىڭچەكسىزلىكىنىئىپادىلەيدىغانبىرخىلسىرلىقچۈشەنچەبولۇپ،«قىرىق»سانىپۈتۈنئالەم44 18.كائىنات»مەنىسىنىبىلدۈرەتتى«قەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭقەغەز،مەتبەئەتېخنىكىلىرى،ياغلىقتوقۇشھۈنەر-سەنئىتى،مەشۇتچىلىققاتارلىقھۈنە-كەسىپئادەتلىرىمۇ،ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىدائىپادىلەنگەن.مەسىلەن:«گۈزەللىكبۇلىقى»،سەمەندەر»چۆچەكلىرىدە،چۈشبايانىداسىھىرلىككىتابتىلغائېلىنغان.«بىر«شاھزادىنىڭمۇھەببەتيولىدىكىكەچۈرمىشى»ناملىقچۆچەكتىكىچۈشموتىفىدابولسا،ئاپئاقشايىكۆينەكتۇغرىسىدابايانبار.«شاھزادەۋەمەلىكە»ناملىقچۆچەكتىكىچۈشموتىفىدا،چۈشىدەكۆرگەنپەرىزاتتىنياغلىقتوقۇشنىئۈگىنىدىغانتەسۋىرباربولۇپ،بۇلارنىڭھەممىسىقەدىمكىئۇيغۇرخەلقىنىڭھۈنەر-سەنئەتئادەتلىرىنىڭخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشكەبولغانتەسىرىدۇر.روڭگئۆزىنىڭچۈشتەتقىقاتىدا:«چۈش-چۈشكۆرگۈچىنىڭتۇرمۇشتەجرىبىسى،مەدەنىيەتئارقاكۆرۈنىشى،ئەتىراپىدىكىمۇھىتقاتارلىقلاربىلەنزىچمۇناسىۋەتلىكبولۇپ،ئۇئىنسانىيەتنىڭئەڭقەدىمكىتۇرمۇشتەسىراتلىرىدىنئىبارەت»دەپئوتتۇرىغاقويغانبولۇپ،يۇقۇرداتىلغائېلىنغانچۆچەكلەردىكىچۈشتەسۋىرلىدەئۆرپ-ئادەت،.ھۈنەر-سەنئەتۋەتۇرمۇشمۇھىتىچۈشكۆرگۈچىنىڭچۈشىئارقىلىقئىپادىلەنگەنيىغىنچاقلاپئېيتقاندا،ئۇيغۇرمەدەنىيىتىئۇيغۇرخەلقىنىڭئىجتىمائىيتۇرمۇشىنىڭھەرقايسىتەرەپلىرىگەچوڭقۇرتەسىركۆرسەتكەنبولۇپ،ئۇيغۇرمەدەنىيىتىنىڭيارقىنكارتىنىسىۋەمۇھىمتەركىبىقىسىملىرىدىنبولغانئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى،جۈملىدىنئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىدابۇھەقتىكىبايانلارناھايىتىكۆپئۇچرايدۇ.دېمەك،ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشكۆرۈشموتىفىدائەكىسئەتكەنمەدەنىيەتئامىللىرىدىنموتىفبىلەنمەدەنىيەتنىڭ18ئابدۇكېرىمراخمان،رەۋەيدۇللاھەمدۇللا،شېرىپخۇشتار:«ئۇيغۇرئۆرپ-ئادەتلىرى»،شىنجاڭياش-ئۆسمۈرلەرنەشرىياتى،2111-يىلىنەشرى،811-813-بەتلەر45 .ناھايىتىزىچمۇناسىۋەتلىكئىكەنلىكىنىكۆرىۋالغىلىبولىدۇئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىدائىپادىلەنگەنئۇيغۇرلارنىڭ.cمىللىيتەپەككۇرئامىلىئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىدا،چۆچەكتىكىمەلۇمبىرپىرسۇناژچۈشىدەمەيلىبىرەرئادەمياكىنەرسىنىكۆرگەنبولسۇن،ۋەياكىبىرەركىشىچۈشىدەكەلگۈسىدەبولىدىغانئىشلارتوغرىسىدابىشارەتبەرگەنبولسۇن،ئاخىرىچۈشىدىكى:شۇئىشرىئاللىققائايلىنىدىغانلىقىدەكسىيۇژىتۋەقەلىكىكۆپئۇچرايدۇ.مەسىلەنكەنجىباتۇر»،«مەلىكەقانخور»،«سالىقباي»،«ساداتۋەئادات»،«قىلىچ«»ئۆمەر»،«خاسىيەتلىكئالما»،«سەنابىلەنرەنا»،«خىزىرنىياز»،«شەمشەرشاھقاتارلىقچۆچەكلەردىكىچۈشتەسۋىرىدە،چۈشكۆرگۈچىنىڭچۈشىدەغايىپتىنئاۋازئاڭلىنىپ،ئۇنىڭغاقانداققىلىشكىرەكلىكىتوغرىسىدايولكۆرسىتىدۇ.ئاخرىداشۇبويىچەئىشقىلىپنىشانىغايېتىدۇ.«بۇلبۇلگويا»،«ئالتۇنكوكۇللىقبالا»،«يۈزشېھىت»،«قىلىچئۆمەر»،«بىرشاھزادىنىڭمۇھەببەتيولىدىكىكەچۈرمىشى»،زېرەك»قاتارلىقچۆچەكلەردىكىچۈشتەسۋىرىدەبولسا،باشقەھرىمانچۈشىدە«:كۆرگەنگۈزەلقىز(يىگىت)ياكىئاجايىپقۇشنىرىئاللىقتائىزدەپتاپىدۇ.مەسىلەنقارانىيەتلىكقېرىنداش»ناملىقچۆچەكتەمۇنداقبايانقىلىنىدۇ:ئابدۇرۇسۇلچۈش«:كۆرۈپتۇ.چۈشىدەئاپئاقساقالبىربوۋاينىكۆرۈپتۇ.بوۋايھەيبالام،بۇيەردەيېتىۋەرمەڭلار،ئاچلىقتىنئۆلىسىلەر.ئورنۇڭلاردىنتۇرۇپ-سولتەرەپكەماڭساڭلاربىردەريابار.بۇدەريانىڭقىشىدابىربۇلاقبار،بۇلاقنىڭقىشىدابىرتۈپسۆگەتبار.بۇبۇلاقتىنھەرجۈمەكۈنىبىرئەڭگۈشتەرچىقىدۇ،بۇئەڭگۈشتەرنىئېلىۋالساڭلارنىمەدېسەڭلارشۇپەيدابولىدۇ.بېشىڭلارغاكۈنچۈشمەيدۇ-دەپتۇ.ئابدۇرۇسۇلكۆزىنىئېچىپقارىساچۈشىئىكەن....دەرۋەقە،46 چۆچەكنىڭيېشىمقىسىمىدائاندۇرۇسۇلنىڭچۈشىدەكۆرگەنۋەئاڭلىغىنىراستبولۇپچىقىدۇ.دېمەك،بىزبۇبايانلاردىنئۇيغۇرلاردىكىچۈشىدەكۆرگەننەرسەچوقۇمئالدىغاكېلىپقېلىشىمۇمكىندەپقاراپ،چۈشنىرىئاللىقبىلەنئاكتىپباغلاپچۈشىنىدىغان،چۈشنىڭبىشارەتلىكرولىغائىشىنىدىغانبىرخىلئىدىيەتقاتلىمىنىكۆرىۋالالايمىز.روڭگچۈشتەتقىقاتىدا:«چۈشئۆتمۈشبىلەنلاچەكلىنىپقالماي،كەلگۈسىدىنمۇبىشارەتبېرىدۇ»دېگەنقاراشنىئوتتۇرىغاقويغانبولۇپ،بۇخىلبۇ.خىلقاراشبىزنىڭچۆچەكلىرىمىزدىمۇئۆزئەكسىنىتاپقان47 ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىدائىپادىلەنگەن.2ئۇيغۇرلارنىڭگۈزەللىكقارشىبىزبۇپاراگرافىدا،ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىدائىپادىلەنگەن،.قەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭگۈزەللىكقاراشلىرىتوغرىسىدامۇلاھىزەئېلىپبارىمىزگۈزەللىكچۈشەنچىسىئىجتىمائىيئادەمنىڭئوبيېكتىپرېئالگۈزەللىكتوغرىسىدىكىھېس-تۇيغۇۋەئىددىيىسىنىكۆرسىتىدىغانچۈشەنچەبولۇپ،ئىنسانىيەتنىڭگۈزەللىكنىبىلىش،گۈزەللىكنىسۆيۈشى،گۈزەللىككەئىنتىلىشى،19گۈزەللىكئۈچۈنكۆرەشقىلىشىچەكسىزدۇر.ئۇيغۇرلاردۇنيادىكىقەدىمكىمەدەنىيەتلىكمىللەتلەرنىڭبىرىبولۇشسۈپىتىبىلەن،ئىجتىمائىيتۇرمۇشئادىتىجەريانىدائۆزىگەخاسبولغانگۈزەللىكقارشىشەكىللەنگەن.ئۇيغۇرلارنىڭبۇگۈزەللىكقاراشلىرىبىردەمدىلاشەكىللىپقالغانبولماستىنبەلكى،ئۇزۇنتارىخىيتەرەققىياتجەريانىداتەدرىجىشەكىللەنگەنۋەجۇغلانغان.تۆۋەندەبىزئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىدائەكىسئەتكەن،قەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭگۈزەللىك.قارشىنىبىرنەچچەنۇقتىلاربويىچەكۆرسىتىپبېرىمىزرەڭلەرتوغرىسىدىكىگۈزەللىكقارشى)8رەڭ-ماددىيدۇنيانىڭقۇياشنۇرىنىقوبۇلقىلىشتىكىئاكتىپچانلىقىياكىپاسسىپلىقىبىلەنئىنسانسەزگۈسىدەئىپادىلەنگەنخلمۇخىلكۆرۈنىشىدىنئىبارەتبولۇپ،ئۇماددىدۇنيادائوبىكتىپلىققا،سەزگۈدۇنياسىداسۇبىيېكتىپلىققائىگە.بىزبۇيەردەرەڭدىنئىبارەتئاشۇكونكىرېتنەرسىگەئىنسانئۆزسەزگۈسىئارقىلىق.مەلۇمسىمۋوللۇقمەنەبەرگەنلىكتىنئىبارەتئادەتخارەكتېرىنىشەرھىيلەيمىز19ئابدۇشۈكۈرمۇھەممەتئىمىن،«ئومومىيئىېستېتىكا»،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،2119-يىلىنەشرى،بەت،283-بەت-5348 ئۇيغۇرلارھەرخىلرەڭدىنئۆزگىچەئېستىتىكلەززەتئېلىپلاقالماستىن،رەڭدىكىكىشىگەبېرىدىغانئوخشىمىغانتۇيغۇنىڭتەسىرىبىلەنئۇنىئۆزلىرىنىڭتۇرمۇشئادىتىدىكىتۈرلۈكپائالىيەتۋەچۈشەنچىلىرىگەزىچبىرلەشتۈرۈپ،تۇرمۇشىدىكى.ياخشىلىقۋەيامانلىقنىڭسىمۋوللۇقبىشارىتىسۈپىتىدەقوللىنىپئىشلەتكەنھەرخىلرەڭلەرئىچىدەئاق،كۆك،قىزىلرەڭلەرئۇيغۇرلارنىڭپىسىخكپائالىيىتىۋەۋەدىننىيئەقىدىسىگەزىچماسلاشقانھالدا،ئۇلارنىڭتۇرمۇشئۆرپ-ئادىتىدەبىرقەدەرگەۋدىلىكرەكرولئوينىغانۋەئۇيغۇرئۆرپ-ئادىتىدەمۇھىمبىرئالاھىدىلىك20بولۇپشەكىللەنگەن.ئۇيغۇرلارنىڭرەڭتوغۇرىسىدىكىبۇخىلگۈزەللىكئادەتلىرىخەلقئېغىزئەدەبىياتى،جۈملىدىنئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىداروشەن.ئىپادىلەنگەنئاقرەڭ-ئۇيغۇرلارنىڭئەنئەنىۋىئېڭىداپاكلىق،بەخت-ئامەت،ياخشىلىق،ئالىجانابلىقچۈشەنچىسىنىبەرگەن.مەسىلەن:ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىن«بىرشاھزادىنىڭمۇھەببەتيولىدىكىكەچۈرمىشى»،«يېرىلتېشىم»،«ياغاچئات»،سەمەندەر»،«قارانىيەتلىكقىرىنداش»،«يېتىمبالا»،«لەئەلشاھبىلەنئىپارگۈل»،«غېرىپبىلەنغوجئىسكەن»،«ئەڭگۈشتەر»،«زېرەك»،«شەمشەرشاھ»قاتارلىقدىكى«چۈشموتىفىدا،قەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭئاقرەڭنىئۇلۇغلاش،ئۇنىياخشىئىشلارنىڭبىشارىتىدەپقارىغانھەمدەئاقرەڭنىگۈزەلنەرسىلەرگەسىمۋولقىلغان.ئەكىسچەقارارەڭيامانلىققا،شۇملۇققاسىمۋولقىلىنغان(«سودىگەرنىڭئوغلى»،«ئالتۇنئىگەر»،«ئونبەشياشلىقۋەزىر»،«ئاتاۋەسىيىتى»قاتارلىقچۆچەكلەرگەقارالسۇن).ئۇيغۇرلاربۇددىزىمئېتقادىدەۋرىدىمۇئاقرەڭياخشىلىقۋەئامەتنىڭسىمۋولىبەلگىسىسۈپىتىدەقوللىنىلغان.ئىسلامدىنداھەمئاقرەڭپاكلىقنىڭۋە20ئابدۇكېرىمراخمان،رەۋەيدۇللاھەمدۇللا،شېرىپخۇشتار:«ئۇيغۇرئۆرپ-ئادەتلىرى»،شىنجاڭ..ياش-ئۆسمۈرلەرنەشرىياتى،2111-يىلىنەشرى،859-بەت49 ياخشىلىقنىڭسىمۋولىسۈپىتىدەقوللىنىلغان.دېمەك،ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشلەردەئاقرەڭنىڭياخشىلقتىنبىشارەتبېرىشىدەلقەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭ.دىنىي-ئېتقادىنىڭتەسىرىدىندۇرقىزىلرەڭ-ئۇيغۇرلارقىزىلرەڭنىياخشىلىقنىڭ،خۇشاللىقنىڭ،بەخت-سائادەتنىڭ،گۈزەللىكنىڭ،جەڭگىۋارلىقنىڭ،غەلبىنىڭسىمۋوللۇقبىشارىتىدەپقارايدۇ.قىزىلرەڭنىڭقەدىمكىئۇيغۇرخەلقىئېڭىدىكىبۇخىلئېستېتىكمەنىسى(سىمۋوللۇقمەنىسى)ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىدامۇنداقتەسۋىرلىنىدۇ:چۆچەكتىكىمەلۇمپىرسۇناژ(كۆپۈنچەھاللارداباشقەھرىمان)چۈشىدەقىزىلگۈللەرپورەكلەپئېچىلغانباغلارغاكىرىپقالىدۇ،ياكىمەلۇمبىركىشىتەرىپىدىنقىزىلگۈلگەئېرىشىدۇ.ھەمچۈشىدەكۆرگەنبۇقىزىلگۈلياخشىلىقنىڭبىشارىتىدەپقارىلىدۇ.مەسىلەن:«بۇلبۇلگويا»،«سەمەندەر»،«خاسىيەتلىكبۇلاق»،«ئاچكۆزشاھنىڭتوۋاقىلىشى»،«بىرشاھزادىنىڭمۇھەببەتيولىدىكىكەچۈرمىشى»،«لەئەلشاھبىلەنئىپپارگۈل»،«زېرەك»،«سەمەندەر»قاتارلىقچۆچەكلەر.دېمەك،قەدىمكىئۇيغۇرخەلقىنىڭقىزىلرەڭگەبولغانگۈزەللىكئېڭى،ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىمەزمۇنىغاچوڭقۇرسىڭىپكەتكەن.قىزىلرەڭنىئۇلۇغبىلىش،ئۇنىياخشىلىقنىڭ،خۇشاللىقنىڭ،بەخت-سائادەتنىڭ،گۈزەللىكنىڭ،جەڭگىۋارلىقنىڭ،غەلبىنىڭسىمۋوللۇقبىشارىتىدەپبىلىدىغانقاراشلارنىمۇقەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭدىنىيچۈشەنچىلىرىنىڭتەسىرىدىنئايرىپقارىغىلىبولمايدۇ.ئاتەشپەرەسلىكئىتقادىنىڭتەسىرىدە،يەنىئوتنىڭرەڭگىقىزىل.بولغانلىقىسەۋەبىدىنقىزىلرەڭنىگۈزەلنەرسىلەرگەسىمۋولقىلغانگۈل)2گۈل-ئۇيغۇرلارنىڭگۈزەللىكقارىشىداخۇشاللىقۋەبەخت-سائادەتنىڭ،50 گۈزەللىكۋەنازاكەتنىڭسىمۋولى.شۇڭلاشقاگۈلنىسۆيۈشۋەگۈلنىئاسراشئۇلارنىڭبىرخىلئەنئەنىۋىئادىتىگەئايلانغان.مەيلىئۇيغۇرخەلقناخشا-قوشاقلىرىبولسۇنياكىئۇيغۇركىشىئىسىملىرىبولسۇن،مۇتلەقكۆپقىسمىنىڭگۈلبىلەنباغلىنىشلىق.مەيلىيېزا-قىشلاقلاردابولسۇنياكىشەھەرلەردەبولسۇن،ئۇيغۇرلارئۆيلىرىۋەھويلا-ئاراملىرىنىھەرخىلگۈللەربىلەنبىزەيدۇ.ئۇيغۇرلارنىڭبۇنداقگۈلخۇمارلىقىئۇيغۇرخەلقئېغىزئەدەبىياتىغىمۇچوڭقۇرتەسىركۆرسەتكەن.بولۇپمۇ،ئۇيغۇرلارنىڭقىزىلگۈلنىئەتىۋارلاشۋەئۇلۇغلاشقارشى،ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىداكۆپئۇچرايدۇ.مەسىلەن:«بۇلبۇلگويا«،سەمەندەر»،«خاسىيەتلىكبۇلاق»،«ئاچكۆزشاھنىڭتوۋاقىلىشى»،«بىر«شاھزادىنىڭمۇھەببەتيولىدىكىكەچۈرمىشى»،«لەئەلشاھبىلەنئىپپارگۈل»،زېرەك»،«سەمەندەر»قاتارلىقچۆچەكلەردىكىچۈشموتىفىدا،چۈشكۆرگۈچىنىڭ«چۈشىدەگۈلگەئائىتمەزمۇنلاربايانقىلىنىدۇ.يەنى،بەزىچۈشلەردە،چۈشكۆرگۈچىگۈللەرپورەكلەپئېچىلغانگۈزەلبىرباققاكېرىپقالىدۇ-دە،بۇئۇنىياخشىلىققائېلىپبارىدۇ.يەنەبەزىچۈشلەردەمەلۇمبىركىشىچۈشكۆرگۈچىگەقىزىلگۈلھەدىيەقىلىدۇ.دېمەك،بۇبايانلاردىنقەدىمكىئۇيغۇرلارئېڭىدىكىگۈلگەبولغانمۇھەببەتنىۋەگۈلگەبولغانھىرىسمەنلىكىنىكۆرىۋالالايمىز.قەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭگۈلگەبولغانبۇخىلھىرىسمەنلىكىنىڭكېلىشمەنبەسىىئۇلارنىڭدەل-دەرەخۋە.تۇپراققاچوقونۇشئېتقادلىرىبىلەنزىچمۇناسىۋەتلىكتۇرقۇش)1ئۇيغۇرلارداقەدىمدىنباشلاپقۇشلارنىسۆيۈشۋەئاسراشتەكياخشىئادەتشەكىللەنگەن.ئۇلارنىڭئىدىيىۋىئېتقاتىداقۇشلارنىئۆلتۈرۈشۋەخارلاشئېغىرگۇناھدەپقارالغان.ئۇيۇرلارنىڭئادىتىدەكەپتەر،قارلىغاچ،بۇلبۇل،شاتۇتى،كاككۇك،قارا51 قۇشقاچ(قارىغۇجا)قاتارلىققۇشلارنىئالاھىدەئەتىۋارلايدۇۋەئۇلۇغلايدۇ.بۇقۇشلارنىڭبەزىلىرىنىتۇتۇپقەپەزدەئەتىۋارلاپباقىدۇ.بۇقۇشلارنىڭئاۋازىناھايىتىيىقىملىقبولغاچقائۇلاردىنروھىقۇۋۋەتئالىدۇ.بەزىقۇشلارنىڭئەركىنكۆپىيىشىئۈچۈنئۆيلىرىگە،ھويلا-ئاراملىرىغائۇۋاياساپبېرىدۇ.ئۇلارنىڭئەقىدىسىدە«قارلىغاچئۇۋلىغانئۆيدەبالا-قازابولمايدۇ.قارلىغاچبەخت،خۇشاللىقنىڭئەلچىسى،21ئىنسانىيەتنىڭساداقەتمەندوستى»دەپقارىلىدۇ.ئۇيغۇرلاردىكىبۇخىلقۇشلارغاسىېغىنىشۋەئۇلارنىئۇلۇغلاشئىدىيىسىئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىدامۇنداقتەسۋىرلىنىدۇ؛چۆچەكلەردىكىباشقەھرىماننىڭچۈشىدەمەلۇمخىلقۇشياكىكەپتەرئايانبولىدۇۋەباشقەھرىماننىڭنىشانغايېتىشىئۈچۈنتوغرايولغاباشلايدۇبۇلبۇلگويا»،«خاسىيەتلىكبۇلاق»چۆچەكلىرىگەقارالسۇن).يەنەبەزى«(چۆچەكلەردىكىچۈشمەزمۇنلىرىداكەپتەربالىلىرىئىجابىپىرسۇناژلارغاسىمۋولقىلىنغان(«يېرىلتېشىم»چۆچىكىگەقارالسۇن).دېمەك،ئۇيغۇرلاردىكىقۇشلارنىئۇلۇغلاشقارشى،كەپتەرنىۋاپادارلىقنىڭ،ياخشىلىقنىڭسىمۋولىدەپقارايدىغان.قارشلارنىڭھەممىسىقەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭتوتېمچۈشەنچىلىرىنىڭتەسىرىدىندۇريېغىنچاقلىغاندا،ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىغاقەدىمكىئۇيغۇر.خەلقىنىڭتەبىئەتتىكىشەيئىلەرتوغرىسىدىكىگۈزەللىكقارشىسىڭدۈرۈلگەنروڭگنىڭچۈشتەتقىقاتىدائوتتۇرىغاقويۇلغىنىدەك،چۈش-چۈشكۆرگۈچىنىڭمەدەنىيەتئارقاكۆرۈنىشىۋەئەتىراپىدىكىمۇھىتبىلەنزىچمۇناسىۋەتلىكبولۇپ،ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىغائاتا-بوۋىلىرىمىزنىڭمەدەنىيەتئىزنالىرى،تۇرمۇششارائىتىقاتارلىقلارمەزمۇنلارچوڭقۇرسىڭدۈرۈلگەنھەمئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفلىرىداقەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭئۆزگىچەتۇرمۇش21ئابدۇكېرىمراخمان،رەۋەيدۇللاھەمدۇللا،شېرىپخۇشتار:«ئۇيغۇرئۆرپ-ئادەتلىرى»،شىنجاڭ.ياش-ئۆسمۈرلەرنەشرىياتى،2111-يىلىنەشرى،853-بەت52 ئادەتلىرى،دىنىي-ئېتقادلىرىۋەتوتىمچۈشەنچىلىرى،شەيئىلەرگەبولغانتونۇشلىرى.ئىپادىلەنگەن53 خۇلاسەجەمئىيەتنىڭكۈندىن-كۈنگەتەرەققىيقىلىشى،كىشىلەرنىڭتۇرمۇشئىستىمالسەۋىيىسىنىڭيۇقۇرىكۆتۈرىلىشىگەئەگىشىپ،ئۇيغۇرجەمئىيىتىدە-بۇرۇنقىدەكخەلقئارىسىداخەلقئېغىزئەدەبىياتىغاتەۋەھەرخىلژانىرلارنىئۆزىنىڭپائالىيەتئوبىكتىقىلىدىغان،مىللىيخەلقئېغىزئەدەبىيات-سەنئەتپائالىيەتلىرىنىڭتۈرىۋە.سانىپەيدىن-پەيتۆۋەنلەپكەتمەكتە.ھەتتايوقۇلۇشگېردابىغابېرىپقالماقتاشۇنىڭغاماسھالدادۆلىتىمىزمىللىيرايۇنلارنىڭفولكلورمەدەنىيىتىنىۋەخەلقپائالىيەتلىرىنىكەڭقاناتيايدۇرۇش،ئۇنىقوغداشۋەرېغبەتلەندۈرۈش،بۇخىلپائالىيەتلەرگەسورۇنھازىرلاپبېرىشقاتارلىقبىرتۈركۈمياخشىسىياسەتلەرنىيولغاقويدى.شۇياخشىسىياسەتلەرنىڭتۈرتكىسىئاستىدا،ئەمگەكچىخەلقئارىسىدىكىبىرقىسىممىللىيئەدەبىيات-سەنئەتپائالىيەتلىرىقايتىدىنئېلىپبېرىشقايۈزلىنىپ،كەڭخەلقئاممىسىنىڭئالقىشىغاۋەياخشىكۆرۈپ،قوللاپ-قۇۋەتلىشىگەئېرىشمەكتە.بۇبىرتۈركۈمخەلقئەدەبىيات-سەنئەتپائالىيەتلىرىنىڭئىچىدەئۇيغۇرخەلقئارىسىداداستانئېيتىش،خەلقمەشرەپلىرىنىئۇيۇشتۇرۇشقاتارلىقپائالىيەتلەركۆپسالماقنىئىگەللەيدىغانبولۇپ،چۆچەكئېيتىشپائالىيىتىياكىسورۇنىيوقدېيەرلىك.چۆچەكئۆزخارەكتىرىدىنئېلىپئىيتقاندا،جەمئىيەتنىڭئەڭكىچىكتەشكىلىبىرلىكىبولغانئائىلىنىئاساسقىلغانبولۇپ،ئالاھىدەبىرسورۇنياكىموئەييەندەرىجىدەئاڭلىغۇچىبولۇشنىتەلەپ›قىلمايدۇ.ئۇئەڭئازدېگەندەچۆچەكئېيتقۇچى‹مەن›بىلەنئاڭلىغۇچى‹تاماشىبىندىنئىبارەتئىككىشەخىسبىلەنلاشەرتلىكھالدائېلىپبېرىلىدىغانكۆڭۈللۈكخەلق.ئېغىزئەدەبىياتىنىڭبىرتۈرىئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىموتىفتەتقىقاتى–چۆچەكتەتقىقاتىدىكىمۇھىمبىر54 نوقتابولۇپ،خەلقچۆچەكلىرىدىكىموتىفلارنىئىلمىييوسۇنداتەتقىققىلىش،ئۇلارئۈستىدىنئىلمىيمۇھاكىمەئېلىپبېرىش،شۇنداقلاشۇموتىفلاردائەكىسئەتكەنمىللىيخارەكتىرۋەمەدەنىيەتئامىللىرىنىچۈشتەھلىلچىلىرىنىڭنەزەرىيىىلىرىئاساسىدادەسلەپكىقەدەمدەتەھلىلقىلىپ،مۇشۇئاددىيئەمگىكىمئارقىلىق»كۆرسىتىپئۆتتۈم.«ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىتوغرىسىدائىزدىنىش:دېگەنبۇكىچىككىنەئەمگەكنىتۆۋەندىكىبىرقانچەنوقتىغايىغىنچاقلىدىمبىرىنجى.قولغاكەلتۈرۈلگەننەتىجىلەربۇماقالىدەنوقتىلىققىلىپئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفنىتەتقىقات.8ئوبىكتىمىزقىلدىندى.بۇنىڭدىكىسەۋەب:موتىفچۆچەكلەردەكۆپتەكرارلىنىدىغان،مۇئەييەنمەدەنىيەتمەنىسىگەۋەسىموۋوللۇقمەنىگەھەمدەئۇزۇنتارىخىئەنئەنىگەئېگەبولغانئەڭكىچىكسىيۇژىتئېلمىنىتىبولۇپ،موتىفلارغاشۇچۆچەكلەرنىئىجادقىلغانخەلقلەرنىڭمەدەنىيەتئىزنالىرى،دىنىي-ئېتقادقاراشلىرى،ئۆرپ-ئادەتيۇسۇنلىرىسىڭدۈرۈلگەن.ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىئۈچۈنئىشلەنگەنتەتقىقاتلارئىچىدەچۆچەكلەرنىتوپلاش،رەتلەش،تۈلەرگەبۆلۈش،موتىفلىرىنىكۆرسىتىپبىرىش،يۈزەكىمەنىسىدېگەنگەئوخشاشمەسىلىلەربولۇپ،چۆچەكلەرنىڭمەزمۇنىغابىغىشلانغانبىرقەدەرسىستىمىلقتەتقىقاتلاربىرقەدەركەمچىل.مەزكۇرماقالىدە،ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىچۈشموتىفىئۈستىدەنوقتىلىقتەھلىليۈرگۈزۈلگەنبولۇپ،شۇموتىفلاردائەكىسئەتكەنمىللىيخارەكتىرۋەمەدەنىيەتئامىللىرىنىچۈشتەھلىلچىلىرىنىڭنەزەرىيىىلىرىئاساسىدادەسلەپكىقەدەمدەتەھلىلقىلىپئۇيغۇر.خەلقچۆچەكلىرىتەتقىقاتىدامۇئەييەنئىلمىيقىممەتكەئىگەمەزكۇرتەتقىقاتىمىزدامۇھاكىمەقىلىنىدىغانچۆچەكلەر(چۈشموتىفىبار.2چۆچەكلەر)تىزىملىكىكۆرسىتىلدى.ھەمدەشۇچۆچەكلەردىكىچۈشموتىفىدا55 ئىپادىلەنگەنمەزمۇنلار89تۈرگەبۆلۈپچىقىلىپ،شۇموتىفلارغايۇشۇرۇنغان،قەدىمكىئۇيغۇرلارنىڭمەدەنىيەتئىزنالىرىۋەگۈزەللىكقاراشلىرىھەققىدەمۇھاكىمەئىلىپ.بېرىلدىبۇتەتقىقاتخىزمىتىجەريانىداكۆپلىگەنماتېرىيالكۆرۈپۋەتوپلاپ،خەلقئېغىز.1ئەدەبىياتىۋەئۇنىڭتەتقىققىلىنىشى،ئۇيغۇرخەلقئېغىزئەدەبيىياتىداساقلانغانمەسىلىلەرۋەتەتقىققىلىنىشىنىكۈتۈپتۇرغانمەسىلىلەر،خەلقئاراخەلقئېغىزئەدەبىياتىئېلىمساھەسىتەتقىقاتيۆنىلىشىنىڭقايسىيۆنىلىشكەقاراپتەرەققىيقىلىۋاتقانلىقىۋەبىزياشئەۋلادلاردىننىمىنىكۈتىدىغانلىقىدەكبىرقاتاركۆزقاراشلارغائىگەبولدۇم.ھەمدەنۇرغۇنلىغانئېلىمئەھلىلىرىۋەئۇستازلارنىڭتەتقىقاتنەتىجىلىرىبىلەنتونۇشۇپ،بۇماقالىنىدەسلەپكىقەدەمدەتاماملىدىمدەپ.قارايمەنئىككىنجى.ساقلانغانمەسىلىلەرھەرقانداقبىرتەتقىقاتياكىئادەتتىكىبىرئىلمىيخىزمەتبولسۇنئۇنىڭپۈتۈنلەيمۇكەممەلبولۇپكېتىشىناتايىن.بۇيەردەمۇئەييەندەرىجىدەمەسىلىلەرنىڭ:ساقلىنشىتەبىئىي.مەزكۇرماقالىدەئۆزۈمنىڭھىسقىلغىنىمشۇكىبۇماقالىدەئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىكىرگۈزۈلگەنكىتابۋەتوپلاملاردىكى.8چۆچەكلەرنىكۆرۈپچىقىشئارقىلىق،چۈشموتىفىبارچۆچەكتىن32پارچىنىتاللاپ،شۇتاللىۋىلىنغانچۈشموتىفلىرىئۈستىدەمۇھاكىمەيۈرگۈزگەن.بۇجەرياندابەزىماتېرىيالمەنبەلىرىدىنتولۇقپايدىلىنالماي،كەمقالغانچۈشموتىفلىرىبولىشىمۇمكىن.بۇندىنكېيىنكىتەتقىقاتخىزمىتىدەماتىرىياللارنىتېخىمۇتەپسىلىي،.ئەتىراپلىقكۆرۈپ،تەتقىقاتماتېرىيالىكەمبولۇپقىلىشتىنساقلىنىمەنشۇنىھىسقىلدىمكىئۇيغۇرمەدەنىيىتىناھايىتىمولمەزمۇنغائىگەۋەچوڭقۇر.256 تارىخىيئارقاكۆرۈنۈشكەئىگەبولۇپ،ئۇنىتەپسىلىييورۇتۇپبېرىشئۈچۈنچوقۇمئۇيغۇرمەدەنىيىتىبىلەنتولۇقتونۇشۇپچىقىشۋەئۇنىڭغاجاۋاببېرەلەيدىغانپۇختانەزەرىيەئاساسقائىگەبولۇشنىتەلەپقىلىدىكەن.گەرچەمېنىڭدەئۇيغۇرمەدەنىيىتىگەنىسبەتەنمۇئەييەندەرىجىدەتونۇشۋەچۈشەنچەبولسىمۇ،بۇنىڭتېخىئىنتايىنيىتەرسىزئىكەنلىكىنىھىسقىلدىم.بۇمەسىلىلەرنىبۇندىنكىيىن.تولۇقلاشقاتىرىشىمەنئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرىدىكىموتىفلار،جۈملىدىنچۈشكۆرۈشموتىفلىرىئۆزىگە.1مۇئەييەنئادەتتۈسىنى،سىمۋوللۇقمەنىنىۋەمەدەنىيەتتىندۇرمىسىنىمۇجەسسەملىگەنبولۇپ،ئۇگۈزەلتىلسەنئىتىگەباي،مۇرەككەپۋەرەڭگارەڭتەسەۋۋۇركۈچىگەئىگەئۇيغۇرخەلقىمىزنىڭئەقىل–پاراسىتىنىڭمەھسۇلى.بۇماقالىدە،يۇقۇرىدادېيىلگەنمەزمۇنلارنىڭھەممىسىنىتولۇقۋەچوڭقۇريورۇتۇپبېرەلمىدىم.بىرقىسىمنەزەرىيەئاساسلىرىمنىڭكەمچىللىكىۋەتەپەككۇرىمنىڭ.يىتەرسىزلىكىسەۋەبىدىنبۇمەسىلىلەرنىتولۇقيورۇتۇپبېرىشكەئاجىزلىققىلدىمبۇندىنكىيىنكىتەتقىقاتخىزمىتىمىزدەتېخىمۇئىزدىنىپۋەتىرىشىپبۇمەسىلىلەرنىتولۇقيورۇتۇپ،ئۇيغۇرخەلقئېغىزئەدەبىياتىتەتقىقاتىئۈچۈنبىر.كىشىلىكھەسسىمىزنىقوشساقدېگەنئۈمۈتتىمەن57 پايدىلانغانماتېرىياللارئۇيغۇرچەپايدىلانمىلارئوسمانئىسمايىلتارىم:«ئۇيغۇرسېھىرلىكچۆچەكلىرىھەققىدەبايان»،〕8〔.شىنجاڭئۇنىۋېرستېتىنەشرىياتى،2111-يىلىنەشرىئابدۇكېرىمراخمان:«ئۇيغۇرفولكلورىھەققىدەبايان»،شىنجاڭ〕2〔.ئۇنىۋېرستېتىنەشرىياتى،8919-يىلىنەشرىئوسمانئىسمايىلتارىم:«ئۇيغۇرخەلقئېغىزئەدەبىياتىھەققىدەئومومىي〕1〔.بايان»،شىنجاڭئۇنىۋېرستېتىنەشرىياتى،2119-يىلىنەشرىمەھەممەدزۇنۇن،ئابدۇكېرىمراخمان:«ئۇيغۇرخەلقئەدەبىياتىنىڭ〕3〔.ئاساسلىرى»،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،8912-يىلىنەشرىئىمىنتۇرسۇن:«قەدىمكىئۇيغۇرمەدەنىيىتى»،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،〕5〔.يىلىنەشرى-2111ئوسمانئىسمايىلتارىم:«چەكسىزلىككەئىنتىلگەنروھ»،شىنجاڭ〕1〔.ئۇنىۋېرستېتىنەشرىياتى،2181-يىلىنەشرىئابدۇكېرىمراخمان،رەۋەيدۇللاھەمدۇللا،شېرىپخۇشتار:«ئۇيغۇر〕3〔.ئۆرپ-ئادەتلىرى»،شىنجاڭياش-ئۆسمۈرلەرنەشرىياتى،2111-يىلىنەشرىئابدۇشۈكۈرمۇھەممەتئىمىن؛«ئومومىيئېستېتىكا»،شىنجاڭخەلق〕1〔.نەشرىياتى،2119-يىلىنەشرىئەنۋەرسەمەدقورغان:«ئۇيغۇرلارداپەرھىزلەر»،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،〕9〔.يىلىنەشرى-2119مۇھەممەتجانسادىق:«ئۇيغۇرخەلقئېغىزئەدەبىياتىھەققىدە»،شىنجاڭ〕81〔.خەلقنەشرىياتى،8995-يىلىنەشرى58 ئابدۇكېرىمراخمان:«خەلقئېغىزئەدەبىياتىنەزەرىيىسى»،شىنجاڭ〕88〔.ئۇنىۋېرستېتىنەشرىياتى،8911-يىلىنەشرىئوسمانئىسمايىلتارىم:«ئۇيغۇرخەلقئېغىزئەدەبىياتىدىكىژانىرلار»،〕82〔.شىنجاڭياش-ئۆسمۈرلەرنەشرىياتى،8993-يىلىنەشرى8913يۈسۈپخاسھاجىپ:«قۇتادغۇبىلىگ»،مىللەتلەرنەشرىياتى،〕81〔.يىلى،5-ئاينەشىرى-ئابدۇشۈكۈرمۇھەممەتئىمىن؛«ئۇيغۇرلاردائىسلامدىنى»،شىنجاڭخەلق〕83〔.نەشرىياتى،2112-يىلىنەشرىئابدۇكېرىمراخمان،ئارىسلانئابدۇللا:«شىنجاڭدىكىئازسانلىقمىللەتلەر〕85〔تىل-ئەدەبىياتىتەتقىقاتى-ئىلمىيماقالىلەرتوپلىمى»،شىنجاڭئۇنۋېرستېتى.نەشرىياتى2118-يىلى1-ئاينەشرىئابدۇبەسىرشۈكۈرى،سۇلايمانھېلىمنىياز«پالنامەۋەقەدىمكى〕81〔ئۇيغۇرلارنىڭدۇنياقاراشلىرى»،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،2111-يىلى9-ئاي.نەشىرى»ئابلىمىتسادىقنەشرگەتەييارلىغان:«ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى〕83〔.قىسىم)،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،8939-يىلىنەشرى-8(»ئابلىمىتسادىقنەشرگەتەييارلىغان:«ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى〕81〔.قىسىم)،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،8912-يىلىنەشرى-2(سىيىتزۇنۇن،ئابدۇراخمانمۆمىننەشرگەتەييارلىغان:«ئۇيغۇرخەلق〕89〔.چۆچەكلىرى»(3-قىسىم)،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،8912-يىلىنەشرىنۇرمۇھەممەتزامان،تۇرغانشاۋدۇننەشرگەتەييارلىغان:«ئۇيغۇرخەلق〕21〔.چۆچەكلىرى»(5-قىسىم)،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،8911-يىلىنەشرى59 مىركامىلياقۇپ،ھەسەنئەلىنەشرگەتەييارلىغان:«ئۇيغۇرخەلق〕28〔.چۆچەكلىرى»(1-قىسىم)،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،8912-يىلىنەشرىئىزىزساۋۇت،نۇردۇنمۇسانەشرگەتەييارلىغان:«ئۇيغۇرخەلق〕22〔.چۆچەكلىرى»(3-قىسىم)،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،8915-يىلىنەشرىشىنجاڭئۇنرېرستېتىئەدەبىياتفاكۇلتېتىنەشرگەتەييارلىغان:«ئۇيغۇر〕21〔.خەلقچۆچەكلىرى»(1-قىسىم)،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،8915-يىلىنەشرىئابدۇخېلىلئابدۇخېۋىر،تۇرغۇنئوبۇلقاسىمنەشرگەتەييارلىغان:«ئۇيغۇر〕23〔.خەلقچۆچەكلىرى»(9-قىسىم)،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،8911-يىلىنەشرىساتتارتوختىنەشرگەتەييارلىغان:«ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى81»،〕25〔.شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،8913-يىلىنەشرىساتتارتوختى،مۆيدىنسايىتنەشرگەتەييارلىغان:«ئۇيغۇرخەلق〕21〔.چۆچەكلىرى»(83-قىسىم)،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،8991-يىلىنەشرى»ياسىنزىلالنەشرگەتەييارلىغان:«ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى〕23〔.قىسىم)،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،8991-يىلىنەشرى-81(ئازاتگۈل،تۇرسۇنگۈلئەمەت،سابىرجان،ساتتارتوختى،يۇنۇسسەمەت،〕21〔تۇرنىسامامۇتقاتارلىقكىشىلەرنەشرگەتەييارلىغان:«ئۇيغۇرخەلق.چۆچەكلىرى»(83-قىسىم)،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،8991-يىلىنەشرى:ئابدۇقېييۇمتۇردىتۇرپانى،ئابدۇرېشىتئىبراھىمنەشرگەتەييارلىغان〕29〔ئۇيغۇرخەلقچۆچەكلىرى»(81-قىسىم)،شىنجاڭخەلقنەشرىياتى،2111-يىلى«.نەشرىئالاندوندېس(ئامېرىكا):«‹قىزىلبۆك›نىروھىئانالىزئىلىمىبويىچە〕11〔.چۈشەندۈرۈش»،مىراسژۇرنىلى2119-يىللىق1-سان33-بەتتىن53-بەتلەر60 ئوسمانئىسمايىلتارىم:«ئۇيغۇرسېھىرلىكچۆچەكلىرىدەئىپادىلەنگەن〕18〔ئىپتىدائىيئېتقادۋەئۆرپ-ئادەتلەر»،شىنجاڭئۇنىۋېرستېتىئىلمىي.ژۇرنىلى،2113-يىللىق1-سانمېھرايمەمتىلى:«تۈركىيتىللىقخەلقلەرئىپوسلىرىدىكىقەھرىماننىڭ〕12〔.ئالاھىدەتۇغۇلۇشموتىفىئۈستىدەتەھلىل»،مىراسژورنىلى8991-يىلى1-سانئالان.داندېسبىلەنسۆھبەت:«فولكلور-ئىنسانىيەتروھىنىڭگۈزەل〕11〔.جۇلاسى»،مىراسژورنىلى2115-يىلى8-سان:خەنزۇچەپايدىلانمىلار〔1〕钟敬文：《民间文学概论》，上海文艺出版社，1980年7月版〔2〕段宝林：《中国民间文学概论》，北京大学出版社，2002年7月版〔3〕万建中：《中国民间文化》，北京师范大学出版社，2010年4月版〔4〕（美）伯格著：《人格心理学》，陈会昌等译，北京：中国轻工业出版社，2004年1月版〔5〕童庆炳：《文艺心理学教程》，高等教育出版社，2010年6月版〔6〕（奥）弗洛伊德著：《精神分析引论》，高绝敷译，北京：商务印书馆1996年7月版〔7〕郎樱：《英雄的再生-突厥语族叙事文学中英雄入地母题研究》，内蒙古大学出版社，1991年8月版〔8〕刘守华:“民间文学导论”，，长江文艺出版社，1997年5月〔9〕阿不都外力·克热木：《试论尼扎里叙事诗中的祈子母题及其文化内涵》，民族文学研究，2007年版〔10〕王革命：《文学梦的审美分析》，华东师范大学博士学位论文，200461 年11月〔11〕努尔艾力·库尔班：《维吾尔民间英雄故事的母体研究》，西北民族大学学士学位论文，2012年6月62 ئوقۇشجەريانىدائېلانقىلغانماقالەخانىم-قىزلىرىمىزنىڭسالاملىشىششەكىللىرى»،جوڭگۇمىللەتلىرىژورنىلى،«يىللىق2-سان-218363 ئاخىرقىسۆزئۈچيىللقئوقۇشھاياتىمدىكىبىريىلغايېقىنماقالەيېزىشجەريانىماڭابىرتەتقىقاتچىنىڭقانداقبولىدىغانلىقىنىھىسقىلدۇردى.مەنبۇجەريانداتەتقىقاتنىڭنېمىلىكى،قانداقتەتقىقاتئېلىپبېرىشكىرەكلىكىھەققىدىكىبىرقىسىمبىلىملەرگەئىگەبولدۇمھەمدەنۇرغۇننەرسىلەرنىئۈگۈنۈشكەمۇيەسسەربولدۇم.بۇئۈچيىللىقتەتقىقاتجەريانىدايېتەكچىئوقۇتقۇچۇممۇقەددەسمۇئەللىمكۆپلىگەنقىممەتلىكپىكىرلەرنىبەردى،تەتقىقاتجەريانىدايولۇققانمەسىلىلەرنىقانداقھەلقىلىشنىئۈگەتتى.بۇجەرياندايېتەكچىئوقۇتقۇچۇممۇقەددەسمۇئەللىمنىڭ.سىڭدۈرگەنئەجرىگەچىنقەلبىمدىنرەھمەتئىيتىمەنئوقۇشداۋامىدا،ئازاتمۇئەللىم،ئابدۇبەسىرمۇئەللىم،ئابدۇقادىرمۇئەللىم،مامبەتمۇئەللىم،ئىقبالمۇئەللىم،مۇقەددەسمۇئەللىم،ھەسەنجانمۇئەللىم،زۇمرەتمۇئەللىم،ئەنۋەرمۇئەللىم،گۈلباھارمۇئەللىمقاتارلىقئۇستازلارنىڭمولمەزمۇنلۇقدەرىسلىرىنىئاڭلىدىمۋەنۇرغۇنبىلىملەرنىئىگەللىدىم.شۇۋەجىدىن.ھەممىڭلارغاچىنقەلبىمدىنرەھمەتئىيتىمەنئاخىرىدائاسپىرانلىقئوقوشۇمنىقوللىغانئاتا-ئانامغا،ئۈگۈنۈشۋەماقالەيېزىشجەريانىدائىلھامبېرىپقوللىغاندوستلىرىمۋەساۋاقداشلىرىمغارەھمىتىمنىبىلدۈرىمەن.ھەمبۇماقالىدەپايدىلانغانكىتابۋەئەسەرلەرنىڭئاپتورلىرىغاچوڭقۇر.ھۆرمىتىمنىبىلدۈرىمەن64